This GSEB Class 8 Science Notes Chapter 7 વનસ્પતિઓ અને પ્રાણીઓનું સંરક્ષણ covers all the important topics and concepts as mentioned in the chapter.
વનસ્પતિઓ અને પ્રાણીઓનું સંરક્ષણ Class 8 GSEB Notes
→ વનનાબૂદી સજીવોના અસ્તિત્વ સામે એક મોટો ભય છે.
→ વનસ્પતિઓ પ્રકાશસંશ્લેષણ માટે કાર્બન ડાયૉક્સાઈડનો ઉપયોગ કરે છે.
→ વનનાબૂદીથી પૃથ્વી પર તાપમાન અને પ્રદૂષણના સ્તરમાં વધારો થાય છે.
→ કાર્બન ડાયૉક્સાઈડની માત્રામાં વધારાના પરિણામે ગ્લોબલ વૉર્મિંગ થાય છે.
→ પૃથ્વી પર સજીવોના વસવાટ ધરાવતો ભાગ જીવાવરણ છે.
→ જૈવવિવિધતા એટલે પૃથ્વી પર જોવા મળતા વિવિધ પ્રકારના સજીવો.
→ પચમઢી જેવાવરણ સુરક્ષિત ક્ષેત્ર છે.
→ સુરક્ષિત ક્ષેત્ર વનસ્પતિઓ, પ્રાણીઓ અને પ્રાણીઓના નિવાસોને સંરક્ષણ આપવા માટે જાહેર કરવામાં આવેલા વિસ્તારો છે.
→ જૈવિક મહત્ત્વ ધરાવતાં ક્ષેત્રોનું સંરક્ષણ આપણી રાષ્ટ્રીય પરંપરાનો ભાગ છે.
→ સ્થાનિક જાતિઓ કોઈ એક જ ક્ષેત્ર(વિસ્તારોમાં વિશિષ્ટ રૂપે જોવા મળતી વનસ્પતિ અને પ્રાણીની જાતિઓ છે.
→ જાતિ (Species) એ એકબીજા સાથે આંતરપ્રજનન કરવા સક્ષમ સજીવોની વસતિનો સમૂહ છે.
→ વન્ય પ્રાણી અભયારણ્ય વન્ય પ્રાણીઓ અને તેમના નિવાસના સુરક્ષિત વિસ્તાર છે.
→ રાષ્ટ્રીય ઉદ્યાન પર્યાવરણના સંપૂર્ણ નિવસનતંત્રનું સંરક્ષણ કરવા માટેનું વિશાળ આરક્ષિત ક્ષેત્ર છે.
→ નિવસનતંત્રનું નિર્માણ કોઈ પણ વિસ્તારના જૈવ ઘટકો અને અજૈવ ઘટકો વડે સંયુક્ત રીતે થાય છે.
→ લુપ્ત સજીવો ભૂતકાળમાં અસ્તિત્વ ધરાવતાં હતા અને હાલમાં અસ્તિત્વ ધરાવતાં નથી. દા. ત., ડાયનોસૉર
→ નાશ:પ્રાય જાતિઓ એટલે એવી સજીવ જાતિઓ છે જેમની સંખ્યા નિર્ધારિત સીમાથી ઓછી થયેલી હોય છે.
→ રેડ ડેટા બુકમાં નાશ:પ્રાય જાતિઓની નોંધ રાખવામાં આવે છે.
→ પ્રવાસી પક્ષીઓ વાતાવરણીય બદલાવને કારણે તેમના મૂળ નિવાસથી ઊડીને દૂરના અંતરે સ્થળાંતર કરતાં પક્ષીઓ છે.
→ 1 ટન કાગળ પ્રાપ્ત કરવા 17 પૂર્ણવિકસિત વૃક્ષોને કાપવામાં આવે છે.
→ પૃથ્વી પર હરિયાળી સંપત્તિ બનાવી રાખવા વધારે વૃક્ષારોપણ જરૂરી છે.
→ વનીકરણ (Forestation) બે રીતે થઈ શકે છે: 1. સામાજિક વનીકરણ અને 2. કુદરતી વનીકરણ.
→ પુનઃવનીકરણ એટલે નાશ પામેલાં જંગલોની પુનઃસ્થાપના માટે નવાં વૃક્ષોની રોપણી કરવી.
→ જૈવવિવિધતા (Biodiversity) : જીવાવરણમાં જોવા મળતા અસંખ્ય પ્રકારનાં સૂક્ષ્મ જીવો, વનસ્પતિઓ અને પ્રાણીઓ
→ જૈવાવરણ આરક્ષિત પ્રદેશ (Biosphere Reserve) : વિશિષ્ટ કક્ષાના જમીન અને દરિયાઈ પર્યાવરણના સુરક્ષિત પ્રદેશો જ્યાં વન્ય સજીવો (વનસ્પતિઓ અને પ્રાણીઓ) સાથે લોકો પણ તંત્રનો ભાગ બની રહે
→ વનનાબૂદી (Deforestation): ખુલ્લી જગ્યા મેળવવા માટે જંગલોના વૃક્ષોની મોટા પાયે કટાઈ કરવામાં આવે
→ રણનિર્માણ (Desertification) : ભૂમિના ધોવાણથી ધીમે ધીમે ફળદ્રુપતા દૂર થઈને શુષ્ક રેતાળ જમીન બનાવી
→ નિવસનતંત્ર (ecosystem) : બધા જીવંત કારકો અને પર્યાવરણના નિર્જીવ કારકોની આંતરક્રિયાને પરિણામે રચાતું તંત્ર
→ નાશપ્રાય જાતિ (Endangered species): જે જાતિના સજીવોની સંખ્યા નિર્ધારિત સીમાથી ઓછી હોય તે જાતિ
→ સ્થાનિક જાતિ Endemic species): ખૂબ નિયંત્રિત વિસ્તારમાં જોવા મળતી અને બીજે ક્યાંય જોવા ન મળે તેવી જાતિ
→ લુપ્ત (Extinct): જીવાવરણમાંથી અદશ્ય કે લોપ થયેલા સજીવો
→ પ્રાણીસૃષ્ટિ (auna): જીવાવરણના કોઈ નિશ્ચિત વિસ્તારમાં જોવા મળતાં પ્રાણીઓ
→ વનસ્પતિ સૃષ્ટિ (Flora): જીવાવરણના કોઈ વિશિષ્ટ વિસ્તારમાં જોવા મળતી વનસ્પતિઓ
→ પ્રવાસી પક્ષીઓ (Migratory Birds) : પ્રત્યેક વર્ષે દૂર દૂરના વિસ્તારોમાંથી ચોક્કસ સમયે ઊડીને લાંબા અંતરની યાત્રા કરીને આવતાં પક્ષીઓ
→ રાષ્ટ્રીય ઉદ્યાન (National Park): વન્ય પ્રાણીઓના સ્વતંત્ર નિવાસ તેમજ કુદરતી સ્રોતના ઉપયોગ માટેના આરક્ષિત ક્ષેત્ર
→ રેડ ડેટા બુક (Red Data Book): નાશ:પ્રાય જાતિઓની નોંધ રાખતું પુસ્તક
→ પુનઃવનીકરણ (Reforestation): વન કટાઈથી કાપવામાં આવેલાં વૃક્ષોના સ્થાને એ જ જાતિનાં નવાં વૃક્ષોની રોપણી
→ અભયારણ્ય (Sanctuary) : પ્રાણીઓ અને તેમના નિવાસ ખલેલથી સુરક્ષિત હોય તેવા વિસ્તાર