Gujarat Board GSEB Solutions Class 11 English Second Language Unit 3 Read 1 Females for Forestry Textbook Exercise Questions and Answers.
GSEB Std 11 English Textbook Solutions Unit 3 Read 1 Females for Forestry (2nd Language)
GSEB Class 11 English Females for Forestry Text Book Questions and Answers
Comprehension
1. Reflect and share your opinions/feelings on these questions:
Question 1.
Why should we say Bravo’ to Mahila Mangal Dat?
Answer:
We should say Bravo to MaNia Mangal :Dal because they took the initiative to manage and protect local forests. They were determined to save the last patch of trees. They also decided to regenerate degraded forests.
Question 2.
Why did the women take lead in forest saving movement?
Answer:
The forest of Kangad had already become degraded. In that year, however, the Forest Department decided to fell It. Therefore. the village women. who had to walk long distances for fuel, fodder and water. were determined to save the last patch of trees.
Question 3.
Write a note on the strength of women as expressed In this text.
Answer:
History says that women have often overcome men when they are determined. They can fight more courageously. Once. they decide to do something, they never look back or retreat.They are always ready to face the worst, whatever be the obstacles In their way.
2. Pick out three sentences In the text that show women’s act of courage.
(1) Inspired by the ‘Chipko Movement’. the village women have now started managing and protecting local forests, to ensure their generation.
(2) The village women. who had to walk long distances for fuel, fodder and water were determined to save the last patch of trees.
(3) Once the women discovered that the protection was loose, they abolished the post and decided to guard the forests themselves.
3. In the text there are words / phrases indicating problems and words / phrases describing
solutions. Read the text and fill in the table:
| No. | Problem situation | Solution |
| 1. | Oppressive forest laws | Non-cooperation Movement – Satyagraha |
| 2. | Felling trees | Chipko Movement |
| 3. | Degradation of forests | Village people’s management of own forestry |
| 4. | Negligent guards – Loose Protection | Abolishing the post and guarding the forests themselves |
| 5. | Grazing goats and cutting trees for firewood | Being fined by the women protecting trees |
| 6. | Policy of the Forest Department to plant foreign commercial tree-Poplar | Forcing the Forest Department to plant different kinds of indegenous fodder trees for their direct benefit |
4. Form five groups and prepare speech of one minute on any one of the situations. Present it to the class.
Question 1.
A woman inspired by Chipko, addreassing a village meeting.
Answer:
Pranam to all elderly members and love to all who are assembled here. We are, here together to exchange our vie on a very serious issue. We are all aware our present situation. We, particularly women have to walk long distances for fuel, fodder a water.
This is because hundreds of trees in our area have been felled and day by day forest is being degraded. Should we go along with this situation and getting worse day by day? Let all the male members of our village take oath that we will never cut a tree and on the other hand sow at least 3 trees every month.
We, all women and children should take oath that we’ll not let anybody cut down the trees. If we find things worsening and the Forest Department is not in our favour, we shall go against them. Instead of foreign commercial trees – Poplars, we’ll insist that they should grow only different kinds of indegenous fodder trees. I hope all of you will agree with me and cooperate actively. I am sure with the strong support of all of you, we will be able to regenerate our, degraded forest.
Question 2.
A satyagrahi of 1930 recollecting memories of their protest.
Answer:
Namaste everybody,
I am here to present before you the spectacle of forests getting destroyed in the thirties of the 20th century. For many years, large areas of the rich forest resources, particularly of Tehri-Gadhwal region were getting destroyed.
The forests of Tehri-Gadhwal were exploited to supply timber for the expanding railway network in the plains. Europeans in Mussoorie wanted cultivation of new food crops like potatoes. These factors led to large-scale clearing of mixed oak forests.
The state’s requirement was to earn money at the cost of the basic needs of the village people. Therefore, in 1930, we the people of Tehri-Gadhwal -1 being one of them-began a non-cooperation movement called ‘Satyagraha’. Of course, it was a form of peaceful resistance to obtain justice in opposition to the oppressive forest laws.
In that year, a large number of people among us were killed in Tilari by the armed forces of the kingdom of Tehri-Gadhwal, when we formed a protest meeting against official forest policy.
Question 3.
‘We protect the forests, because the oak trees are like our children.’
Answer:
My warm greetings to all of you, Friends, you are well-aware of degradation of forests in the entire region of our Tehri-Gadhwal district. You also know it very well how we suffer the consequences – the way we have to walk long distances for fuel, fodder and water.
And it has been a dire need to conserve the forests. The Forest Department has failed to reafforest these areas and now it is only we, who can save forests being degraded. We’ll not allow anybody to fell trees.
We will embrace trees and strengthen the movement. Oak trees are like our children and we will not let them be felled at any cost. If we cannot save them today, our lives will be in danger tomorrow, so let’s join hands and save them.
Question 4.
A member of MMD talking about ‘Forest’ guard event’.
Answer:
All dear ones,
We all know that some of our men for their petty benefits have joined the Forest Department. Now they are offered work by the Department to fell trees. You know what importance these trees in our Kangad area hold for us.
We have had several conflicts with these men but this is not a remedy. Why should we enter into any kind of friction with our own people? We have been confronting for last four months and have been united now. Our Mahila Mangal Dal will have to show off our strength and ensure regenerating the degraded forests.
We tried to raise contributions on the basis of the number of cattle owned by each of our families and employed forest guards. But presently this arrangement has turned ineffective since the guards have become negligent. Now buck up, let’s guard forests ourselves without relying on others.
Question 5.
‘A Chipko activist describing the, methods of saving trees.’
Answer:
Hello everybody,
I think all of you know me very well since I have been working with ‘Chipko (hug a tree) movement’ for quite some time. My dear friends, all our efforts to save forest have turned futile. The Forest Department takes such decisions that can help raising revenue to the state government.
The guards of the Department are also dishonest and negligent. Under these circumstances, it becomes our duty to save trees from being felled and prevent degradation of forest. Let’s all join hands, particularly, women and children. If we find any woodcutter trying. to fell a tree, we will confront him and prevent him from felling the tree.
If someone seems desperate in cutting a tree, women and children from among us will hug the tree, so that nobody would dare to fell it. Let’s jointly bring pressure on the Forest Department not to take any adverse actions against conservation of forest. Let’s try by all means to real forest the degraded areas.
5. Tick mark the correct answers:
Question 1.
The tree lovers came forward to save forests means …
(A) The tree lovers planned to save forests.
(B) The tree lovers began a movement to save forests.
(C) The tree lovers marched to save forests.
(D) The tree lovers went to the forests and saved them.
Answer:
(C) The tree lovers marched to save forests.
Question 2.
Imagine that you are the leader of the ‘Chipko Movement’. You should not advise the people to…
(A) protect trees.
(B) regenerate the trees.
(C) embrace trees when someone comes to cut them.
(D) inspire people for deforestation.
Answer:
(D) inspire people for deforestation.
Question 3.
Europeans didn’t want large forests because they wanted …
(A) to remove forests.
(B) industrial development.
(C) commercial development.
(D) to grow food items they liked the most.
Answer:
(D) to grow food items they liked the most.
Question 4.
Chipko movement was started to …
(A) plant more trees.
(B) save trees.
(C) oppose the cutting of trees.
(D) save environment.
Answer:
(C) oppose the cutting of trees.
Question 5.
The hill side people of UP opposed …
(A) the development in their area.
(B) the plantation of new crops like potatoes.
(C) the commercial cutting of trees in their area.
(D) expansion of railway network in their area.
Answer:
(C) the commercial cutting of trees in their area.
6. Match cause with effect:
| Cause | Effect |
| (1) Forest product | (A) Decrease in washing away of soil. |
| (2) Commercial development of cities | (B) Earning for hill side people |
| (3) Unfavourable forest policy | (C) Deforestation |
| (4) Ban on cutting trees above 1000 m | (D) Chipko movement starts |
Answer:
(1) → (B), (2) → (A), (3) → (D), (4)→(C).
Put True (✓) or False (✗)
(1) People silently accepted new forest policy. (✗ )
(2) In Chipko movement the social workers embraced the forest trees. ( ✗)
(3) All villagers earned their living from forest. ( ✗)
(4) Forest people buy fruits and firewood from local market. (✓)
(5) People living in forests depended on local market for their everyday needs (✓)
Answer the following questions in three to Jive sentences each:
Question 1.
How are forests useful to hill side people ?
Answer:
The forests are the foundation of the whole economy of the hill villages. Green leaves and grass provide fodder for the animals. Their dung is used as fertilizer for the croplands. Dry twigs and branches are the only source of domestic cooking fuel. The forests also provide large supplies of fruits, edible nuts, fibres and herbs for local consumption.
Question 2.
What were the reasons for launching a Satyagraha by the villagers of Tehri-Gadhwal area?
Answer:
Oppressive forest laws compelled the people of Tehri-Gadhwal launch a non-cooperation movement called Satyagraha – a form of peaceful resistance to obtain justice. For many years the forests of Tehri-Gadhwal were being degraded and large areas of rich forest resources were getting destroyed. There was clearly a contradiction between the village people’s basic needs, and the requirements of the state to earn money.
Question 3.
How did the men and women of Kangad And themselves in opposite camps ?
Answer:
The forest of Kangad had already become degraded. In that year the Forest Department decided to fell it. It was particularly women of Kangad rather than men who had to walk long distances for fuel, fodder and water.
So they were determined to save the last patch of trees. The men of Kangad were offered work by the Forest Department to fell the trees. As a result, there; was a conflict between the village men and women.
Question 4.
How did MMD help the Forest Department in reforestation?
Answer:
In 1980, the Mahila Mangal Dal agreed to help the Forest Department in tree planting. They dug 15,000 pits, but unfortunately they found / that the Department was only interested in planting / poplars – foreign commercial trees. The women refused to allow planting of poplars, a foreign commercial tree, instead they forced the Forest Department to plant different kinds of indegenous fodder trees that would benefit them directly.
Additional Questions and Answers
Answer the following questions in three to four sentences each :
Question 1.
Forests are the foundation of the whole economy of the hill villages. Explain.
Answer:
Green leaves and grass provide fodder for the animals. The dung of these animals is used as fertilizer for the croplands. Dry twigs and branches are the only source of domestic cooking fuel. The forests also provide large supplies of fruits, edible nuts, fibres and herbs for local consumption. Thus they are the foundation of the whole economy of the hill villages.
Question 2.
How are the large areas of rich forest resources getting destroyed ?
Answer:
The forests of Tehri-Gadhwal were exploited to supply timber for the expanding railway network in the plains. Europeans in Mussoorie wanted cultivation of new food crops like potatoes, leading to large-scale clearing of oak forests.
Question 3.
Where did ‘Satyagraha Movement’ originate from? Why?
Answer:
Large areas of rich forests were getting destroyed, there was clearly a contradiction between the village people’s basic needs and the requirements of the state to earn money. Therefore, in 1930, the people of Tehri-Gadhwal began a non-cooperation movement called ‘Satyagraha’ – a form of peaceful resistance to obtain justice in opposition to the oppressive forest laws.
Question 4.
What is ‘Chipko Movement’ ?
Answer:
Out of Satyagraha movement, originated in Tehri-Gadhwal, has grown the post independence (‘Chipko movement’. In this movement, village ) people actually put their bodies around trees to stop them from being felled. Men, women and children embrace trees not to allow others to do any harm to the trees as they are emotionally attached to them.
Question 5.
How is Kangad, an excellent example of managing their own forestry?
Answer:
The forest of Kangad had already become degraded. In that year, the forest department decided to fell it. The village women, who had to walk long distances for fuel, fodder and water, were determined to save the last patch of trees. The village women confronted the village men who were offered work by the Forest Department to fell the trees. Besides, the Mahila Mangal Dal decided to regenerate the degraded forests. Contributions were raised to employ a forest guard.
Short Notes
Write short notes focussing on the questions:
(1) Chipko Movement
(1) What is ‘Chipko Movement’ ?
(2) Which circumstances led the people to start ‘Chipko Movement’ ?
(3) What did people do in this movement ?
(4) What were the results of ‘Chipko Movement’ ?
(5) What inspiration did other people seek from this movement?
Answer:
The forests of Tehri-Gadhwal were exploited to supply timber and for other purposes and the people living in that region were deprived of their basic needs like fuel, fodder and water. Therefore, in 1930, they began ‘Satyagraha’ against the oppressive forest laws.
A large number of people sacrificed themselves protesting against the forest laws. Then the inhabitants of that region started ‘Chipko Movement’ to save the forests. The men, women and children embraced trees when they came to fell the trees.
The movement saved the green forest and protected the environment. Inspired by the ‘Chipko Movement’, the village women have now started to manage and protect I; local forests, and to ensure their regeneration.
(2) Efforts of Mahila Mangal Dal to Save Forests
(1) What is Mahila Mangal Dal?
(2) Which circumstances led women to form ‘Mahila Mangal Dal’ ?
(3) What were the activities of ‘Mahila Mangal Dal’ ?
(4) What desperate efforts did ‘Mahila Mangal Dal’ do?
(5) What are the results of the efforts of ‘Mahila Mangal Dal’ ?
Answer:
The local forests having been degraded, the women of Kangad had to walk long distance for fuel, fodder and water. So they decided to save the last patch of trees. The men of that village were employed by Forest Department to fell the trees.
As a result, there was a conflict between the village men and women. After four months’ resistance, the women succeeded in saving their forest. Then, the women’s organisation ‘Mahila Mangal Dal’ decided to revive the degraded forests, They raised contributions from each family and? hired a forest guard, but later he became negligent and the protection was loose, so the members of Mahila Mangal Dal decided to guard, the forests themselves.
They shared the responsibility in rotation and due to their strength, the mixed natural oak forests are now recovering in all parts of Gadhwal. They refused the forest department to ? plant foreign commercial poplar trees and forced them to plant different kinds of indigeneous fodder t trees that would benefit them directly.
3. Reading Comprehension
Read the extract and answer the questions:
This grass roots struggle against commercial cutting of the Himalayan forests of Uttar Pradesh has forced the state government to rethink its 5 strategy. Commercial felling, in fact, is now banned above a height of 1000 m. But there are large areas of degraded forests, and the Forest Department has failed to reafforest them. As a result, there is now a severe scarcity of animal fodder and domestic fuel, and acute water shortage.
Questions:
(1) What is the impact of the grass root struggle against the commercial cutting of the Himalayan forests of Uttar Pradesh?
(2) What are the effects of degraded forests ?
Answer:
(1) The grass root struggle against the commercial cutting of the Himalayan forests of Uttar Pradesh has enforced the state government to rethink its strategy. Commercial felling is now banned above a height of 1000 m.
(2) Because of the degraded forests, there is scarcity of animal fodder and domestic fuel and acute water shortage.
Females for Forestry Summary in Gujarati
‘વૃક્ષ બચાવો’ ઝુંબેશમાં સ્ત્રીઓના યોગદાન વિશે વાત કરવામાં આવી છે. પર્વતીય વિસ્તારોમાં જંગલો એ સમગ્ર અર્થવ્યવસ્થાનો પાયો છે. વૃક્ષોના લાભ સર્વવિદિત છે છતાંય વૃક્ષછેદન અટકતું નથી. ગઢવાલ વિસ્તારમાં વૃક્ષો બચાવવા ‘સત્યાગ્રહ’ શરૂ કરાયો. તેને કચડવા માગતા દૂર શાસને અનેક લોકોના જીવ લીધા. વૃક્ષોને બચાવવા સ્ત્રીઓ અને બાળકો વૃક્ષોને બાથ ભીડી ઊભાં રહી જતાં તેને ‘ચીપકો આંદોલન’ નામ અપાયું.
આ બધાં પ્રબળ આંદોલનોએ સરકારને પણ તેમની વ્યુહરચના બદલવાનું વિચારતી કરી. આ આંદોલને લીલાંછમ જંગલોને બચાવ્યાં અને પર્યાવરણનું રક્ષણ કર્યું. ટેહરી-ગઢવાલની સ્ત્રીઓએ પશુઓના ઘાસચારા માટે, રાંધવા માટેના બળતણ માટે અને પાણી માટે દૂર દૂર જવું પડતું હતું. તેથી તેમણે આ નાશ પામી રહેલાં જંગલોને બચાવવાનું અને તેમને પુનર્જીવિત કરવાના સંકલ્પ લીધા.
જંગલના સંરક્ષણને તેમણે તેમની નૈતિક જવાબદારી તરીકે સ્વીકાર્યું. કાંગડ નામના ગામમાં તો એક બાજુ સ્ત્રીઓ અને બાળકો કોઈ પણ વૃક્ષ કાપવા દેવા તૈયાર નહોતા ત્યારે બીજી બાજુ જંગલખાતાએ તે જ ગામના પુરુષોને વૃક્ષો કાપવા માટે રોજગારીએ રાખ્યા. આ સ્ત્રીઓ અને પુરુષ વચ્ચે સંઘર્ષ શરૂ થયો, અંતે સ્ત્રીઓનો વિજય થયો. તેમણે એક મહિલામંગળ દળ’ તૈયાર કર્યું અને નાશ પામેલાં જંગલોને પુનર્જીવિત કરવાનું કાર્ય હાથ ધર્યું.
કુટુંબના ઢોરની સંખ્યાના પ્રમાણમાં ફાળો ઉઘરાવી પ્રતિમાસ ૨ 300ના વેતનથી એક જંગલરક્ષક નીમ્યો પણ સમય જતાં તે બેદરકાર થતો ગયો અને છેવટે આ ગામની સ્ત્રીઓએ જ વારાફરતી જંગલ બચાવવાની જવાબદારી ઉપાડી લીધી. એક સમયે જંગલખાતાની નવાં વૃક્ષો વાવવાની દરખાસ્ત સાથે સંમત થઈ તેમણે 15,000 જેટલા ખાડા પણ ખોઘા, પરંતુ જ્યારે એમના ધ્યાનમાં આવ્યું કે જેગલખાતું તો વિદેશી વ્યાવસાયિક ‘પૉપ્લર’
વૃક્ષો રોપવા ઇચ્છે છે, તો તેમણે વિરોધ કર્યો અને તેને બદલે પશુઓના ચારા માટે ઉપયોગી દેશી વૃક્ષો વાવવા જંગલખાતાને દબાણ કર્યું. આમ ઉત્તર પ્રદેશના આ પર્વતીય વિસ્તારમાં સ્ત્રીઓના સંઘર્ષમય પ્રયત્નોથી હવે જંગલો પુનર્જીવિત થવા લાગ્યાં છે, જેને લીધે ખેતી તથા પશુપાલનને પણ ટેકો મળશે અને પૂર તથા જમીન ધોવાણની સમસ્યાઓ પર પણ નિયંત્રણ લાવી શકાશે. આ સામૂહિક જંગલ બચાવો યોજનાઓની અસર આજુબાજુનાં ગામડાઓ પર પણ પડી છે અને તાકીદના આ રાષ્ટ્રીય કાર્યનો સૌથી અસરકારક રસ્તો લાધ્યો છે.
Glossary (શબ્દાર્થ)
Phrases and Idioms
ભાષાંતર
યુગયુગોથી કુદરતી વિસ્તીર્ણ (પહોળાં) પાંદડાં ધરાવતાં હિમાલયનાં જંગલોએ ઉત્તર પ્રદેશના લોકોના જીવનમાં ઘણા લાંબા સમયથી ખૂબ જ મહત્ત્વની ભૂમિકા ભજવી છે. હકીકતમાં આ જંગલો એ પર્વતીય ગામડાઓની સમગ્ર અર્થવ્યવસ્થાનો પાયો છે, દા. ત., લીલાં પાન અને ઘાસ પ્રાણીઓ માટે ચારો પૂરો પાડે છે; ઊપજાઉ (ખેડાઉ) જમીનોમાં આ પ્રાણીઓનું છાણ ખાતર તરીકે વપરાય છે. સૂકી ડાળીઓ અને લાકડાં ઘરની રસોઈના બળતણ માટે એકમાત્ર સ્ત્રોત છે. જંગલો સ્થાનિક વપરાશ માટે વિપુલ પ્રમાણમાં ફળો, ખાદ્ય સૂકોમેવો, રેસા તથા ઔષધિઓ પૂરી પાડે છે.
દર વર્ષે ચોમાસા દરમિયાન પડતો જોરદાર પ્રવાહવાળો મોસમી વરસાદ જે પર્વતીય ઢોળાવો પર ધોવાણ કરે છે, તે પાણીના પ્રવાહને આ જંગલો અવરોધે છે. આથી સતત વહેતાં ઝરણાં પેદા થાય છે. જે ઉનાળાના મહિનાઓ દરમિયાન પર્વતીય લોકો અને તેમનાં પ્રાણીઓ માટે ખૂબ જ અગત્યનાં છે.
ઘણાં વર્ષોથી આ સમૃદ્ધ જંગલના સ્રોત ધરાવતા વિસ્તારો નાશ પામતા રહ્યા છે. દા. ત., મેદાનપ્રદેશમાં રેલવેની જાળ વિસ્તારવા ઇમારતી લાકડું પૂરું પાડવા ટેહરી-ગઢવાલનાં જંગલો કાપવામાં આવ્યાં. મસૂરીમાં સ્થાયી થયેલ) યુરોપીય લોકોએ બટાટા જેવા નવા ખાદ્ય પાકોની ખેતી માટે ઑક વૃક્ષો ધરાવતાં મિશ્ર જંગલોનું મોટે પાયે | નિકંદન કર્યું. રાજ્યની પૈસા કમાવાની જરૂરિયાતો અને ગ્રામ્ય લોકોની
પાયાની જરૂરિયાતો વચ્ચે સ્પષ્ટપણે વિસંગતિ જોવા મળે છે. 1930માં કઠોર જંગલના કાયદાઓના વિરોધમાં ન્યાય મેળવવા ટેહરી-ગઢવાલના લોકોએ ‘સત્યાગ્રહ’ – એક શાંતિપૂર્ણ વિરોધ – નામે અસહકારની ચળવળ શરૂ કરી. ટિલરીમાં, તે વર્ષે, જ્યારે એ લોકોએ અધિકૃત જંગલનીતિની સામે એક વિરોધસભા ભરી ત્યારે ટેરી-ગઢવાલ રાજ્યનાં સશસ્ત્ર દળો. દ્વારા ઘણી મોટી સંખ્યામાં લોકોને મારી નાખવામાં આવ્યા.
આ ચિત્ર જુઓ. તમને શું ધ્યાનમાં આવે છે? કેટલાંક પુરુષો, સ્ત્રીઓ અને બાળકો વૃક્ષોને બાથ ભીડી ઊભેલાં છે. બે પુરુષોના હાથમાં કરવત છે. તેઓ ઝાડ કાપવા માગે છે પણ લોકો તેમને (ઝાડને) બચાવી રહ્યા છે. એ લોકો તેમની (વૃક્ષો) સાથે ભાવાત્મક રીતે જોડાયેલા હોવાથી તેઓને (કઠિયારાઓને) વૃક્ષોને હાનિ પહોંચાડવા દેવા તૈયાર નથી. આ જંગલોને બચાવવાની “ચીપકો ચળવળ’ હતી. આ ચળવળે લીલાંછમ જંગલો અને પર્યાવરણને બચાવ્યાં.
‘સત્યાગ્રહ ચળવળ’માંથી સ્વાતંત્ર્ય બાદ “ચીપકો ચળવળ’ જન્મી જેમાં લોકો વૃક્ષોને કપાતાં અટકાવવા વાસ્તવમાં તેમનાં શરીર વૃક્ષોની આસપાસ વીંટાળી દેતાં હતાં. ઉત્તર પ્રદેશના હિમાલય વિસ્તારનાં જંગલોમાંના વ્યાવસાયિક વૃક્ષછેદનના વિરોધ માટેની પાયાની ચળવળે સરકારને તેમની ભૂહરચના માટે પુનઃવિચારણા કરવા મજબૂર કરી. હકીકતમાં વ્યાવસાયિક વૃક્ષછેદનનો 1000 મીટરની ઊંચાઈથી
ઉપર નિષેધ ફરમાવવામાં આવ્યો છે. પરંતુ, નાશ પામેલાં જંગલોના વિસ્તાર ઘણા મોટા છે, અને જંગલખાતું તેમનું પુનઃવનીકરણ કરવામાં નિષ્ફળ નીવડ્યું છે. પરિણામે, આજે પશુઓનો ચારો અને ઘરવપરાશના બળતણની તેમજ પાણીની તીવ્ર અછત ઊભી થઈ છે. સ્ત્રીઓએ સૌથી વધુ ભોગવવાનું આવ્યું છે.
પર્વતીય વિસ્તારના ઘણા ભાગોમાં હવે સ્ત્રીઓએ રોજિંદી જરૂરિયાતનો ઘાસચારો, બળતણ અને પાણી લેવા આખો દિવસ ચાલવું પડે છે. “ચીપકો ચળવળ’થી પ્રેરાઈને (નાશ પામી રહેલાં જંગલોનું) પુનર્જીવન સુનિશ્ચિત કરી શકાય તે માટે ગામડાની આ સ્ત્રીઓએ હવે સ્થાનિક જંગલોનું રક્ષણ કરવાનું શરૂ કર્યું છે.
ઉત્તરાખંડના ટેહરી-ગઢવાલ જિલ્લાના શ્રી સુંદર બહુગુણા અને શ્રી ચાંડીપ્રસાદની નેતાગીરી હેઠળ હિમાલયના ઢોળાવો પર પથરાયેલાં દેવદાર વૃક્ષોને બચાવવા વૃક્ષપ્રેમીઓ આગળ આવ્યા. આ ચળવળમાં વૃક્ષોને કપાતાં બચાવવા માટે વૃક્ષપ્રેમીઓ વૃક્ષોને બાથ ભરી લેતા. આ (ચળવળ) “ચીપકો ચળવળ’ના નામે પ્રખ્યાત બની.
જંગલોનું સંરક્ષણ એ આપણી નૈતિક ફરજ છે. આપણા બંધારણમાં લખ્યું છે કે, “સંરક્ષણ કરીને જંગલો, સરોવરો, નદીઓ (તથા) વન્યજીવન સહિતનું પર્યાવરણ સુધારવું અને દરેક સજીવ તરફ કરુણા રાખવી એ દરેક નાગરિકની મૂળભૂત ફરજ છે.”
2000 મીટરની ઊંચાઈએ 200 કુટુંબ ધરાવતું કાંગડ નામનું ગામ વસેલું છે. તે (ગામના) સ્થાનિક લોકો જે રીતે (પોતાના) નાશ પામતા જંગલને બચાવવાનું વ્યવસ્થાપન કરી રહ્યા છે તે એક શ્રેષ્ઠ ઉદાહરણ છે. તે વર્ષમાં જંગલખાતાએ તે (જંગલ) કાપી નાખવાનું નક્કી કર્યું.
જંગલખાતું કાંગડ ગામના પુરુષોને વૃક્ષો કાપવા નોકરીએ રાખતું છતાંય તે ગામની સ્ત્રીઓ કે જેમને બળતણ, ઘાસચારા અને પાણી માટે દૂરના અંતરે જવું પડતું હતું. તેમણે અંતિમ (રહ્યાંસહ્યાં) વૃક્ષોને બચાવવાનો સંકલ્પ લીધો. પરિણામસ્વરૂપ, ગામનાં પુરુષો અને સ્ત્રીઓ વચ્ચે ઘર્ષણ થયાં.
ચાર મહિનાના (સતત) વિરોધ પછી સ્ત્રીઓ જંગલ બચાવવામાં સફળ રહી. ત્યારબાદ સ્ત્રીઓની સામૂહિક સંસ્થાએ (મહિલામંગળ દળે) નાશ પામેલાં જંગલોને પુનર્જીવિત કરવાનો સંકલ્પ કર્યો. કુટુંબમાં જેટલી સંખ્યામાં ઢોર રખાતાં હોય તે મુજબ આર્થિક ફાળો ઊભો કરી પ્રતિમાસ 300 રૂપિયાના પગારે એક જંગલરક્ષક (ચોકીદાર) રાખવામાં આવ્યો.
3 વર્ષ સુધી તો આ ગોઠવણી યોગ્ય રીતે ચાલી, પણ પછી સમસ્યાઓ ઊભી થઈ. જંગલનો (એ) ચોકીદાર બેદરકાર બન્યો અને વૃક્ષોનું) રક્ષણ ઢીલું થયું. એક વાર સ્ત્રીઓને આ બાબતની ખબર પડી અને તેમણે આ જગ્યા (ચોકીદારની નિમણૂક) રદ કરી અને પોતાની જાતે જંગલનું રક્ષણ કરવાનું નક્કી કર્યું.
હવે મહિલામંગળ દળે ગામની સ્ત્રીઓની ટુકડીને આ જંગલની દેખરેખ રાખવાની ફરજ સોંપી છે. વારાફરતી 15 સ્ત્રીઓમાં આ જવાબદારી વહેંચાય છે. આમ દરેક સ્ત્રીની ફરજ 15 દિવસ બાદ આવે છે. એક સ્ત્રીએ કહ્યું, “આ દિવસોએ અમે અમારું કામ છોડી દઈએ છીએ અને જંગલનું રક્ષણ કરીએ છીએ, કારણ કે અમારાં ઑક વૃક્ષો તેની બકરીઓને રક્ષિત જંગલ વિસ્તારમાં ચરવા માટે જવા દીધી તો સ્ત્રીઓએ તેની બકરીઓ લઈ લીધી અને ભરવાડને ૨200 દંડ કર્યો. ખુદ ગામવાળાઓને બળતણ માટે વૃક્ષ કાપવા માટે ૨ 100નો દંડ કરાયો.
કુદરતનો આભાર અને આ સ્ત્રીઓની તાકાત(શક્તિ)નો આભાર કે આજે ગઢવાલના બધા જ ભાગોમાં જંગલો પુનર્જીવિત થઈ રહ્યાં છે. પણ સ્ત્રીઓએ હજુ વધારે સાવધ રહેવું પડે છે. ઉદાહરણ તરીકે 1980માં મહિલામંગળ દળે જંગલખાતાને વૃક્ષ વાવવામાં મદદ કરવા, સંમતિ આપી.
તેમણે 15000 ખાડા ખોદ્યા, પણ પછી તેમને ખબર પડી કે ખાતું તો માત્ર પૉપ્લર વૃક્ષો વાવવામાં જ રસ ધરાવે છે. સ્ત્રીઓએ તે વિદેશનું વ્યાવસાયિક વૃક્ષ – પૉપ્લર વાવવાની ના પાડી દીધી. તેને બદલે, તેમણે (જંગલ)ખાતાને જુદા જુદા પ્રકારનાં પશુખાદ્ય આપે તેવાં દેશી વૃક્ષો વાવવાનું દબાણ કર્યું કે જેમનો તેમને સીધેસીધો લાભ મળી શકે.
આ રીતે, ઉત્તર પ્રદેશના ઘણા પર્વતીય વિસ્તારોમાં હવે જંગલો પુનર્જીવિત થઈ રહ્યાં છે. સ્થાનિક ખેતી અને પશુપાલનને સહાયક થવા ઉપરાંત આ પુનર્જીવિત થયેલાં જંગલોએ પૂર તેમજ જમીનના ધોવાણની પ્રબળતા (વિનાશકતા) ઘટાડી છે અને કાયમી પાણીનો પુરવઠો સુનિશ્ચિત કરી આપ્યો છે. જંગલોનું રક્ષણ કરવાની આ સામૂહિક પદ્ધતિ(ની અસર) પડોશનાં ઘણાં ગામડાઓમાં પ્રસરી છે. હકીકતમાં, ભયંકર તાકીદના આ રાષ્ટ્રીય કાર્ય માટે માત્ર આ જ (એક જ) કદાચ (સૌથી) અસરકારક રસ્તો છે.