Gujarat Board GSEB Solutions Class 11 English Second Language Unit 4 Read 1 Mind, Body, Medicine Textbook Exercise Questions and Answers.
GSEB Std 11 English Textbook Solutions Unit 4 Read 1 Mind, Body, Medicine (2nd Language)
GSEB Class 11 English Mind, Body, Medicine Text Book Questions and Answers
Comprehension
1. Make a list of things / factors that are good for health and harmful to health.
| Good for Health | Harmful to Health |
| 1. Right diet | 1. Wrong diet |
| 2. Not being exposed to pathogens | 2. Exposure to pathogens |
| 3. Positive thinking | 3. Negative emotions |
| 4. Regular peaceful routines | 4. Hectic and unstable routines |
| 5. Living in harmony with nature, simplicity and culture | 5. Living in artificial world dominated by an urban landscape and mass media |
| 6. Prevention of disease is better | 6. Using drugs and going for surgery |
| 7. Awareness of health | 7. Ignoring health |
| 8. Spiritual approach to life | 8. Material approach to life |
2. Find sentences from the text that are almost opposite in meaning:
Question 1.
Physical and mental diseases are different from each other.
Answer:
Both physical and psychological diseases are usually mixed and one seldom occurs without the other.
Question 2.
If we want to be happy, we should observe our own nature and character.
Answer:
We ought to understand our own nature and the nature of others for our own happiness and well-being in life.
Question 3.
We have a very fixed and peaceful daily routine.
Answer:
We have hectic and unstable routines in which there is little peace or contentment.
Question 4.
We live a very natural life nowadays.
Answer:
We live in an artificial world dominated by an urban landscape and mass media.
Question 5.
We are satisfied with what we have.
Answer:
We always desire new things and are seldom content with what we have.
Question 6.
Medical treatment is called the prevention of the disease.
Answer:
Our medicine is more a quickfix to keep us going in our wrong lifestyles and rarely addresses the behavioural roots of our problems.
Question 7.
Ayurved aims only at the treatment of the disease.
Answer:
Ayurved aims at creating health, avoiding disease and helping us live longer.
3. What is important for a healthy life? List any three ideas from the lesson.
For a healthy life, we ought to understand our own nature and the nature of others for our own happiness and well-being in life.
- We should avoid negative emotions and develop habit of positive thinking.
- We should avoid hectic and unstable routines in which there is little peace or contentment.
- We should learn to live in harmony with nature, simplicity and contentment.
4. ‘Physical and psychological diseases are interconnected with each other.’ Write four arguments supporting this statement.
Example : Physical disease disturbs the emotion and weakens our senses.
Answer:
(1) Both physical and psychological diseases are usually mixed and one seldom occurs without the other.
(2) Most diseases have psychological cause and all lasting diseases have psychological effects.
(3) Though most of us have no major physical problems, we still suffer from psychological unrest.
(4) Psychological unrest can lead to the weakening of our physical energy and prevent us from doing what we really want to do.
5. There are four levels of Ayurvedic healing. They are given below. Mention the number of level against the sentences given below the table :
| Level 1 | Level 2 | Level 3 | Level 4 |
| Disease
Treatment |
Disease
Prevention |
Life
Enhancement |
Awareness
Development |
(1) It helps us live longer. (4)
(2) Spiritual approach to life brings real happiness. (3)
(3) Medical treatment begins when we fall ill. (1)
(4) The treatment which is given before the disease is better treatment. (2)
(5) We ought to know who we are and for what. (4)
(6) We must cut off the things which make our life stressful. (2)
(7) Medical treatment is a response to a patient’s condition. (1)
(8) It teaches us to increase the positive energy. (3)
6. Read the statements. Write ‘P’ for problem creators and ‘S’ for providing solutions in the box :
(1) Mental unrest is common these days. (P)
(2) Prevention is better than cure. (S)
(3) We are taking a wrong diet. (P)
(4) We have a very hectic schedule. (P)
(5) We have disturbed our organic roots of life. (P)
(6) Ayurved teaches us harmony, simplicity and contentment. (S)
(7) We must cut off the things which make us vulnerable to disease. (S)
7. Answer the following questions in three to four sentences each:
Question 1.
What according to Ayurved are the reasons for physical diseases ?
Answer:
According to Ayurved, physical diseases occur mainly owing to external factors like wrong diet or exposure to pathogens.
Question 2.
What psychological problems are we facing in modem world?
Answer:
In the modern developed world our psychological problems are: Unrest which may manifest as feelings of loneliness, not being loved or appreciated, anger, stress or anxiety.
Question 3.
What are the results of psychological problems?
Answer:
Our psychological problems may lead to the weakening of our physical energy and prevent us from doing what we really want to do.
Question 4.
How does Ayurved help us to live longer ?
Answer:
Ayurved connects us with the source of creativity and happiness within ourselves so that we can permanently overcome our psychological problems. Thus, it helps us to live longer.
Question 5.
What does Ayurved teach us ?
Answer:
Ayurved teaches us harmony with nature, simplicity and contentment as keys to well-being.
Question 6.
How does psychological imbalance disturb our body ?
Answer:
Psychological imbalance leads to dietary problems, strains the heart and nerves and weakens our physical body.
Question 7.
Mention various levels of Ayurvedic healing.
Answer:
Various levels of Ayurvedic healing are as follows :
- Disease Treatment,
- Disease Prevention,
- Life Enhancement,
- Awareness Development.
Question 8.
How can you prevent yourself from diseases ?
Answer:
If we learn to live in harmony with nature, simplicity and contentment, we can prevent ourselves from diseases.
Question 9.
What is the ultimate goal of Ayurved ?
Answer:
The ultimate goal of Ayurved is to connect us with the source of creativity and happiness within ourselves, so that we can permanently overcome our health problems.
Question 10.
Do you believe that most of our problems are psychological in modem time ? Why?
Answer:
Yes, in modern time, most of our problems are psychological because though most of us have no major physical problems, we still suffer from feelings of loneliness, not being loved or appreciated, anger, stress or anxiety.
Question 11.
Are we responsible for our own mental unrest? How?
Answer:
Yes, of course. We constantly live under stress. Psychological unrest may manifest as feelings of loneliness, not being loved or appreciated, anger, stress or anxiety.
8. Discuss the following questions in group and present the group’s view in the class.
- Do you favour Ayurvedic remedies and thinking? Why?
- What are the limitations of allopathic medical treatment? Share your experiences.
[Note: To be discussed by students in classroom. ]
Short Notes
Write short notes focussing on the questions:
(1) Theory of Ayurved Regarding our Diseases
(1) How do diseases take place according to Ayurved?
(2) Which are the major two types of diseases?
(3) What are their effects on human body ?
(4) What do psychological diseases manifest as ?
(5) What should we keep in mind for diseases according to Ayurved?
Answer:
According to Ayurved, physical diseases arise mainly owing to external factors like wrong diet or exposure to pathogens. Mental diseases arise mainly from internal factors like wrong use – of the senses and the increase of negative emotions.
However, both physical and psychological diseases are usually mixed and one seldom occurs without the other. A physical disease disturbs the emotions and weakens the senses which may result into physical troubles like dietary problems strain the heart and nerves and weaken the physical body. In this modern, developed world, we suffer from psychological unrest which may manifest as feelings of loneliness, not being loved or appreciated, anger, stress or anxiety.
(2) Our Lifestyle and Health Problems
(1) What breeds unhappiness ?
(2) How has our lifestyle disturbed the organic roots of life ?
(3) How does artificial world affect us ?
(4) What is the role of medicine ?
(5) What are the symptoms of our imbalanced life ?
Answer:
Our way of life breeds unhappiness. In I; this modern, developed world, we have hectic and unstable routines in which there is little peace or contentment. We have disturbed the organic roots of life, like good food, water and air, and a happy family life. We live in an artificial world s dominated by an urban landscape and mass media.
There is little to nourish the soul. We always desire new things and are seldom content with what we have. Our medicine is a quick fix to keep us going in our wrong lifestyles and rarely addresses the behavioural root of our problem. We hardly recognise our physical or psychological problems as symptoms of our imbalanced life.
(3) Ayurved – and its Levels of Healing Health Problems
(1) What does Ayurved teach us ?
(2) How can Ayurved solve our health problems ?
(3) Which are the four levels of healing in Ayurved ?
(4) Describe how healing is done at different levels.
Answer:
Ayurved teaches harmony with nature, simplicity and contentment as keys to well-being. Ayurved provides a real solution to our health problems which requires to change how we S live, think and observe. Ayurved recognises four levels of healing :
- Disease Treatment,
- Disease Prevention,
- Life Enhancement and
- Awareness
Development. Disease treatment is a response to the condition that has already occurred. Before it harms us any more, we should go for its treatment. Secondly, A higher level of healing aims at preventing disease before they manifest.
To reach this stage we ought to consider the fact of our life-style, environment, work and psychological condition. We must eliminate wrong factors in our daily lives that make us helpless to disease.
The third level is life enhancement therapy which aims at improving our vitality and enabling us to live longer. It does not merely prevent disease but shows us how to increase positive energy. The fourth level requires a spiritual approach life.
This awareness is our ultimate expression, the essence of who we really are. This awareness continues even when our mind and body decline.
2. Reading Comprehension
Read the extracts and answer the questions :
(1) According to Ayurved, physical diseases occur mainly owing to external factors like wrong diet or exposure to pathogens. Mental diseases arise mainly from internal factors, like wrong use of the senses and the increase of negative emotions. We ought to develop the habit of positive thinking. It has a good positive effect on our emotions. However, both physical and psychological diseases are usually mixed and one seldom occurs without the other.
Questions :
(1) How do physical and mental diseases occur according to Ayurved ?
(2) What is the correlation between physical and mental diseases ?
Answer:
(1) According to Ayurved, physical diseases occur mainly owing to external factors like wrong diet or exposure to pathogens and mental diseases arise mainly from internal factors like wrong use of the senses and the increase of negative emotions.
(2) Both physical and mental disease are usually mixed and one seldom occurs without the other.
(2) Ayurved, on the other hand, teaches harmony with nature, simplicity and contentment as keys to well-being. It shows us how to live in a state of balance in which fulfilment is a matter of being, not of having. It connects us with the source of creativity and happiness within ourselves so that we can permanently overcome our psychological problems. Ayurved provides a real solution to our health problems which requires to change how we live, think and observe.
Questions:
(1) What does Ayurved connect us with ? How ?
(2) How does Ayurved provide a real solution to our health problems?
Answer:
(1) Ayurved connects us with the source of creativity and happiness within ourselves by showing us how to live in a state of balance in which fulfilment is a matter of being, not of having.
(2) Ayurved provides a real solution to our health problems by creating requirement for us to change how we live, think and observe.
Mind, Body, Medicine Summary in Gujarati
પરિચય અહીં, આપણને થતા શારીરિક અને માનસિક રોગ અને તેના ઇલાજ વિશે વાત કરવામાં આવી છે. શારીરિક રોગો મહદંશે બાહ્ય પરિબળો જેવાં કે, પ્રતિકૂળ ખોરાક તેમજ બૅક્ટરિયા કે વાઇરસ જેવા હાનિકારક જીવાણુઓથી થતા હોય છે, જ્યારે માનસિક અસ્વસ્થતા નકારાત્મક લાગણીઓથી પેદા થતી હોય છે.
આજના આ આધુનિક યુગમાં માણસ ભૌતિક રીતે સુખી હોવા છતાં સતત તણાવ હેઠળ જીવે છે, જેને લીધે તે માનસિક રીતે પિડાતો જોવા મળે છે. આપણી જીવનશૈલી જ રોગોનું મૂળ કારણ છે. આપણે જીવનના કુદરતી સ્ત્રોત જેવા કે સારો ખોરાક, પાણી, હવા અને સુખી કૌટુંબિક જીવન સાચવ્યાં નથી, જેને કારણે જીવનમાંથી શાંતિ અને સુખ હણાઈ ચૂક્યાં છે અને રોગોનું પ્રભુત્વ વધ્યું છે.
આપણે એકાદ ગોળી લઈને એવું માનીએ છીએ કે રોગ દૂર થઈ ગયો, પરંતુ તેનાથી શારીરિક અસંતુલન પેદા થાય છે અને સ્વાથ્ય જોખમાય છે.આવા સમયે આપણને આયુર્વેદ કુદરત સાથે સંવાદિતા કેળવતાં, સાદગીથી અને સંતોષપૂર્ણ જીવન જીવતાં શીખવે છે. આયુર્વેદ આપણી સ્વાથ્યની સમસ્યાઓનો કાયમી હલ આપે છે અને સ્વાથ્યપ્રદ જીવન જીવવાની ચાર કક્ષાઓ સૂચવે છે:
1. રોગની સારવાર,
2. રોગ થતો અટકાવવો,
3. જીવન સાથે તાલમેલ અને
4. સ્વાથ્ય પ્રત્યેની જાગરૂકતા. આયુર્વેદનું અંતિમ લક્ષ્ય વ્યક્તિની જીવનશૈલી બદલી કુદરત સાથે સંવાદિતા કેળવી રોગમુક્ત બનાવવાનું છે. તમામ માનસિક અસ્વસ્થતાનો અંતિમ ઉપાય એ સાચી જાગરૂકતા જ છે.
Glossary (શબ્દાર્થ)
Phrases And Idioms
owing to (ઑઇંગ ટુ) because of, on account of -.ને કારણે કે લીધે
in the long run (ઇન ધ લૉન્ગ રન) in the final outcome – અંતિમ પરિણામમાં, લાંબે ગાળે
to some extent (સમ ઇક્સટેન્ટ) to some degree / scope – થોડેઘણે અંશે અમુક તબક્કા કે માત્રા સુધી
ભાષાંતર
આપણી આસપાસની દુનિયામાં જુદા જુદા લોકો આપણે જો જોઈશું તો આપણને ખબર પડશે કે આપણે બધા એકસરખા નથી. આપણામાંના દરેક શારીરિક તેમજ માનસિક ઘણી બધી રીતે જુદા છીએ. આપણે જીવનમાં આપણી ખુશી અને તંદુરસ્તી માટે આપણે આપણો અને અન્યોનો સ્વભાવ સમજવો જ પડે.
લોકોના આકાર અને કદ, (તેમના) મિજાજ અને ચારિત્ર્યમાં પુષ્કળ વિવિધતા હોય છે અને (આ બાબત) આપણા સ્વાચ્ય અને આનંદને અસર પહોંચાડે છે. આયુર્વેદ મુજબ, રોગોત્પાદક જીવાણુઓ સામે અરક્ષિત રહેવાથી કે નુકસાનકારક આહાર જેવાં મુખ્ય બાહ્ય પરિબળોને લીધે શારીરિક રોગ થતા હોય છે. નકારાત્મક લાગણીઓ અને વ્યવહાર-જ્ઞાનના અનુચિત ઉપયોગ જેવાં આંતરિક પરિબળોને લીધે માનસિક રોગ ઊભા (પેટા) થાય છે. આપણે હકારાત્મક વિચારણાની ટેવ વિકસાવવી જોઈએ.
તેની આપણી લાગણીઓ પર હકારાત્મક અસર થાય છે. જોકે માનસિક તેમજ શારીરિક બીમારીઓ સામાન્યપણે એકબીજાની સાથે સંકળાયેલી જ છે અને એક, અન્યના અભાવે ભાગ્યે જ થતી હોય છે. ગંભીર ઇન્વેક્શન્સ (ચેપ) જેવી બીમારીઓનાં કારણો મોટે ભાગે શારીરિક હોય છે અને શારીરિક કક્ષાએ જ તેમની સારવાર કરી શકાય છે.
જોકે, મોટા ભાગની બીમારીઓનાં કારણ માનસિક હોય છે અને લાંબા સમય સુધી ચાલનારી બીમારીઓમાં માનસિક અસરો હોય છે. શારીરિક રોગ લાગણીઓને અશાંત કરે છે અને બુદ્ધિગ્રાહ્યતાને નબળી પાડે છે, જેને પરિણામે શારીરિક તકલીફો ઊભી થાય છે. તેનાથી પાચનને લગતી સમસ્યાઓ ઊભી થાય છે, હૃદય અને ચેતાતંત્ર પર તણાવ આવે છે અને શરીર નબળું પડતું જાય છે.
આધુનિક વિકસિત દુનિયામાં આપણી સમસ્યાઓ મુખ્યત્વે માનસિક છે. આપણી પાસે પૂરતાં ખોરાક, કપડાં અને મકાન છે; જે આપણને મોટા ભાગના શારીરિક રોગ થતા અટકાવે છે. ભલેને આપણને મોટી શારીરિક સમસ્યાઓ ન હોય, છતાંય આપણે માનસિક અસ્વસ્થતાથી પિડાઈએ છીએ. આ અસ્વસ્થતા એકલતા, પ્રેમ કે કદરથી વંચિતતા, ગુસ્સો, તણાવ કે વ્યગ્રતા જેવી લાગણીઓ તરીકે પ્રદર્શિત થઈ શકે.
આ બાબત આપણને શારીરિક શક્તિ (ઊર્જા) નબળી પાડવા તરફ લઈ જાય છે અને આપણે ખરેખર જે કરવા માગતા હોઈએ તે કરતાં અટકાવે છે. આપણી જીવનની શૈલી જ દુઃખ ઉછેરે છે. આપણી દિનચર્યા અવિશ્રાન્ત તેમજ અવ્યવસ્થિત છે, જેમાં શાંતિ કે સંતોષ નહિવત્ છે. સુખી કુટુંબજીવન હવા, પાણી અને સારો ખોરાક જેવી મૂળભૂત બાબતોને આપણે ખલેલ પહોંચાડી છે.
આપણે શહેરીકરણ અને જાહેર પ્રચારમાધ્યમોથી પ્રભાવિત અપ્રાકૃતિક દુનિયામાં રહીએ છીએ. આપણા આત્માના પોષણ માટે (આપણી પાસે) ભાગ્યે જ કશુંક છે. આપણે હંમેશાં નવી ચીજવસ્તુઓ ઇચ્છીએ છીએ અને આપણી પાસે જે કાંઈ છે તેમાં ભાગ્યે જ સંતોષ માનીએ છીએ.
આપણે હંમેશાં વધુ ને વધુ મેળવવાની પરવા કરીએ છીએ. આપણને ક્યારેય સંતોષ થતો નથી. આપણી અનુચિત જીવનશૈલીને આગળ ધપાવવા તુરંત સાજા થઈ જવાય એવી દવા અપનાવીએ છીએ અને ભાગ્યે જ સમસ્યાના
મૂળ સુધી જવાની પરવા કરીએ છીએ. આપણે ઝડપથી એક ગોળી લઈ લીધી અને આશા રાખીએ છીએ કે સમસ્યા હલ થઈ જશે પણ એ (બાબત) આપણા જીવનને અનિયંત્રિત કરી દેશે એની નિશાની છે તેવું સમજતા નથી. એ એક ચેતવણીની નિશાની છે, જે આપણે ધ્યાનમાં લેવું જોઈએ.
બીજી તરફ, આયુર્વેદ આપણને કુદરત સાથે સંવાદિતા કેળવતાં, તંદુરસ્તીની ચાવીરૂપ સાદગી અને સંતોષ (રાખવાનું) શીખવે છે. તેમાં સંતોષ એ ભોગવવાની નહીં પરંતુ હોવાપણાની બાબત છે તેવી સંયમિત અવસ્થામાં જીવન કેવી રીતે જિવાય તે દર્શાવે છે. તે આપણને આપણી માનસિક સમસ્યાઓને કાયમી ધોરણે હલ કરવા આપણામાં રહેલા સર્જનાત્મકતા અને આનંદના સોત સાથે જોડી આપે છે.
આપણે કેવી રીતે જીવવું, વિચારવું અને નિરીક્ષણ કરવું તેમાં બદલાવ લાવી શકીએ તે માટે આયુર્વેદ આપણને આપણી સ્વાથ્યની સમસ્યાઓનું વાસ્તવિક નિરાકરણ પૂરું પાડે છે. આયુર્વેદથી રોગમુક્તિના તબક્કાઃ આયુર્વેદ રોગમુક્તિના ચાર પ્રાથમિક તબક્કા સમજાવે છે :
(1) રોગની સારવાર
(2) રોગને અટકાવવો (થતો રોકવો) તે
(3) જીવનવૃદ્ધિ (કે આયુષ્ય લંબાવવું તે)
(4) જાગૃતતાનો વિકાસ
મોટે ભાગે આપણે સૌ જ્યારે માંદા પડીએ છીએ ત્યારે જ વૈદકીય સારવાર શરૂ થતી હોય છે. આપણને એક રોગ થઈ ચૂક્યો છે તેની સારવારના સ્વરૂપમાં તે (વૈદકીય સારવાર) શરૂ થતી હોય છે. જે ખરાબ થઈ ચૂક્યું છે, તેને સુધારવાનો તેનો આશય હોય છે. અલબત્ત, જો રોગની સારવાર (ઇલાજ) તરીકે દવા શરૂ કરવામાં આવે તો તે | નિષ્ફળતા છે, કારણ કે રોગ આપણને નુકસાન પહોંચાડી રહ્યો છે. આ
અંતિમ તબક્કે, આપણી પાસે દવાઓ અને શસ્ત્રક્રિયા સિવાયનો કોઈ વિકલ્પ બચતો નથી અને લાંબે ગાળે તેની ઘણી આડઅસરો હોય છે. ઉચ્ચ કક્ષાની રોગમુક્તિ રોગ દેખા દે એ પહેલાં જ તેને રોકવાનો ધ્યેય ધરાવે છે. આ તબક્કે પહોંચવા આપણે આપણી જીવનશૈલી, પર્યાવરણ, કાર્યશૈલી અને માનસિક સ્થિતિ ધ્યાનમાં લેવી જોઈએ. રોગ સામે આપણને લાચાર કરી મૂકે તેવાં આપણા દૈનિક જીવનનાં પરિબળોને આપણે જાકારો આપવો જોઈએ. કેટલેક અંશે, આપણું જીવન પોતે જ અસ્થાયી હોવાને લીધે આપણે અસ્વસ્થ રહેતા હોઈએ છીએ.
વિશેષતઃ ઉંમર વધવાની પ્રક્રિયા સાથે અને ઋતુઓમાં ફેરફાર આવવાને કારણે કેટલાક રોગ સતત આપણા ઉપર હુમલો કરતા રહેતા હોય છે. સમુદ્ર ઉપરના જહાજને હંકારવાની જેમ સ્વાથ્ય એ એક સતત અનુકૂળતાઓ સાધતા રહેવાની બાબત છે. આપણું સ્વાચ્ય છે અવિરત કાળજી લેતા રહેવાની એક બાબત. ત્રીજી કક્ષાની સારવાર એ જીવનવૃદ્ધિની ઉપચાર પદ્ધતિ છે, જેનો ઉદ્દેશ આપણી જીવનશક્તિ ટકાવી રાખવી અને આપણને લાંબુ
જીવવા માટે મદદરૂપ થવું. તે માત્ર રોગ થતો જ અટકાવતું નથી, પરંતુ આપણી હકારાત્મક ઊર્જા કેવી રીતે વધારી શકાય તે દર્શાવે છે. તથાપિ, આયુર્વેદનું લક્ષ છે આરોગ્ય જાળવવાનું, રોગ નિવારવાનું અને આપણને દીર્ઘજીવન જીવતા કરવાનું. , આયુર્વેદની ચોથી કક્ષા છે જાગૃતતા વિકસાવવી તે.
આ માટે જીવન પ્રત્યે આધ્યાત્મિક અભિગમ જરૂરી છે. તંદુરસ્ત રહેવું તે અગત્યનું છે. પણ તંદુરસ્તી એ પોતાનામાં અંત નથી. માત્ર આપણા જીવનને લંબાવતા રહેવું અને આપણને જોઈએ છે તે વસ્તુઓ (બાબતો) માટે બહેતર શક્તિ મેળવતા રહેવું એટલું જ પૂરતું નથી. આપણે આપણી શક્તિને શાના માટે વાપરીએ છીએ અને શું કામ તે બાબત આપણે ધ્યાનમાં લેવી જોઈએ. આપણી જાગૃતિની ગુણવત્તા જ આપણે જે કાંઈ કરીએ છીએ તેનું સાચું ફળ છે. તે જ આપણી અંતિમ
અભિવ્યક્તિ છે, આપણે ખરેખર જે છીએ તેનો સાર છે. આપણે મરીએ નહીં ત્યાં સુધી આપણે એક જ બાબત આપણી પાસે રાખી શકીએ છીએ અને તે છે આપણી જાગૃતિ. આપણું શરીર અને મન પણ જ્યારે સાથ છોડી દે ત્યારે પણ તે (જાગૃતતા) વધ્યે જવાનું ચાલુ રાખે છે.
આમ, તે ઉંમર વધવાની પ્રક્રિયામાં આપણો મોટામાં મોટો સહારો છે. આપણને તમામ માનસિક દુઃખ (વિષાદ) અને પીડામાંથી મુક્તિ અપાવવી એ જ આયુર્વેદનો અંતિમ ઉદ્દેશ છે. તમામ માનસિક ગરબડો(રોગો)નો અંતિમ ઇલાજ સાચી જાગૃતિ છે. પણ આ સમજવા માટે આપણે પહેલાં તો માનવમન અને એની કાર્યશૈલીને તપાસવી પડે. આપણે અત્યારે જ્યાં છીએ ત્યાંથી તેની શરૂઆત કરવી બહેતર છે. આપણી યાત્રા આ દિશામાં આગળ વધે છે.