Gujarat Board GSEB Solutions Class 9 Sanskrit Chapter 15 सुदुर्लभा सर्वमनोरमा वाणी Textbook Exercise Important Questions and Answers Notes Pdf.
Gujarat Board Textbook Solutions Class 9 Sanskrit Chapter 15 सुदुर्लभा सर्वमनोरमा वाणी
GSEB Class 9 Sanskrit सुदुर्लभा सर्वमनोरमा वाणी Textbook Questions and Answers
1. अधोलिखितेभ्यः विकल्पेभ्यः समुचितम् उत्तरं चिनुत –
Choose suitable answers from following alternatives.
1. कस्मैचित् विरलाय जनाय क: रस: रोचते?
(क) हास्यरसः
(ख) करुणरसः
(ग) वीभत्सरसः
(घ) शृङ्गाररस:
उत्तरम्:
(ग) वीभत्सरसः
2. आर्षेण संस्कारेण संस्कृताय जनाय कीदृशी वाणी रोचते?
(क) कर्कशा
(ख) ऋज्वी
(ग) कुटिला
(घ) स्पष्टा
उत्तरम्:
(ख) ऋज्वी
3. परस्य दुर्गुणानुवाद: कस्मै रोचते?
(क) ईर्ष्याग्रस्ताय
(ख) दयाग्रस्ताय
(ग) मानग्रस्ताय
(घ) अपमानग्रस्ताय
उत्तरम्:
(क) ईर्ष्याग्रस्ताय
4. स्नेहपूर्णामपि वाणी के भावियितुं न पारयन्ति?
(क) मन्दाः
(ख) पण्डिताः
(ग) साधवः
(घ) नीतिज्ञा:
उत्तरम्:
(क) मन्दाः
2. एकवाक्येन संस्कृतभाषया उत्तरं लिखत –
Write answers in one sentence into sanskrit.
1. कर्कशा वाणी कः कस्मै वदति?
उत्तरम्:
यः जडः दुर्व्यसनरतः अलसः च सेवकः भवति, तस्मै तस्य अधिपः प्राय: कर्कशाः वाणी वदति।
2. ईर्ष्याग्रस्ताय स्वस्य किं रोचते?
उत्तरम्:
ईर्ष्याग्रस्ताय स्वस्य गुणानुवादः रोचते।
3. के हितमपि अनुशासनं न सहन्ते?
उत्तरम्:
केचन असूयकाः हिमपि अनुशासनं न सहन्ते।
4. सभायां कीदृशं वक्तव्यम्?
उत्तरम्:
सभायां समञ्जसं वक्तव्यम्।
5. जनान् आनन्दयितुं कीदृशी वाणी प्रयोक्तव्या?
उत्तरम्:
जनान् आनन्दयितु संस्कृता वाणी एव सतत प्रयोक्तव्या।
3. अधोलिखितानि क्रियापदानि ह्यस्तनभूतकालस्य (लङ् लकारस्य) रूपत्वेन परिवर्तयत –
Change the following sentences into ह्यस्तनभूतकाल.
1. रोचते – अरोचत
2. अर्हति – आर्हत्
3. सहन्ते – असहन्त
4. पारयन्ति – अपारयन्
4. निम्नलिखितानां पदानां समासप्रकारं लिखत
Write the types of compound of following word.
1. हास्यरसः – हास्यस्य रसः – षष्ठी तत्पुरुष
2. दुर्व्यसनरतः – दुर्व्यसनेषु रतः – सप्तमी तत्पुरुष
3. सुरुचिपूर्णः – सुरुच्या पूर्णः – तृतीया तत्पुरुष
4. गुणानुवादः – गुणानाम् अनुवादः – षष्ठी तत्पुरुष
5. सर्वमनोरमा – सर्वेभ्यः मनोरमा – चतुर्थी तत्पुरुष मनः रमयति इति मनोरमा – उपपद तत्पुरुष
5. शब्दरूपैः रिक्तस्थानानि पूरयत –
Fill blanks by word form.
6. वचनानुसारं धातुरूपैः रिक्तस्थानानि पूरयत
Fill blanks by root verb according to number.
7. प्रदत्तान् शब्दान् प्रयुज्य वाक्यानि रचयत –
Construct complete sentences by using given words.
1. That thing which one likes (यत् वस्तु एक रुच)
उत्तरम्:
सद् वस्तु एकस्मै रोचते।
2. People have different likings. (जन भिन्ना रुचि भू)
उत्तरम्:
नानां भिन्नाः रुचयः भवन्ति।
3. Even Subhashita cannot please.
(सुभाषित अपि न संतोषय)
उत्तरम्:
सुभाषितम् अपि न सन्तोषयति।
4. Some people are envious (केचन जन असूयक भू)
उत्तरम्:
केचन जनाः असूयकाः भवन्ति।
5. People are not genius (जन विचक्षण न भू)
उत्तरम्:
जनाः विचक्षणाः न भवन्ति।
8. मातृभाषया उत्तराणि लिखत –
Write answer in mother tongue.
1. How can you say that the world is full of people with multiple likings?
Answer:
In this world the thing that one person likes is not likes by the other. One man’s pudding is other man’s poison. Every person has a different taste. Even the children born in the same family have different tastes. If this is the case, what to talk of the people born in different families and living in different conditions? Children having the same parents have different tastes. This proves that world is full of people with multiple likings.
2. Who likes soft and simple words?
Answer:
The person who is influenced by ancient sages (by their literature) likes soft and simple words.
3. What does the envious person like? Whose?
Answer:
The envious person likes the description of his good qualities and of the bad qualities of others.
4. How should one speak in the assembly?
Answer:
According to the great sage Manu, one should speak sensibly in the assembly. One who does not speak or speak adversely is a sinner.
5. Who cannot feel a loving speech?
Answer:
A dull or ignorant person cannot appreciate a loving speech.
GSEB Class 9 Sanskrit सुदुर्लभा सर्वमनोरमा वाणी Additional Important Questions and Answers
1. अधोदत्तं गद्यखण्डं पठित्वा तदाधारितानां प्रश्नानाम् उत्तराणि संस्कृतभाषया लिखत –
Read the following passage and write answers in sanskrit.
लोके यद्वस्तु एकस्मै रोचते, तदन्यस्मै न रोचते इत्यतः विचित्ररुचिरयं संसार:। एकस्मिन् परिवारे जाताना सामानाचार- विचाराणां जनानामपि भिन्ना भिन्ना रुचिर्भवति, किम्पुनः विभिन्नेषु परिवारेषु उत्पन्नानां जनानां वार्ता? समान-पितृकेषु पुत्रेषु कश्चित् मधुरं रोचयते, कश्चित् लवणं कश्चित् चाम्लं रसमिति। एवं हि कश्चित् काव्यं रसयति, कश्चित् नाट्यं, कश्चित् शिल्पं, कश्चित् च गणितम्। एवमेव कस्मैचित् शृंगारः प्रियो भवति, कस्मैचित् वीरः, कस्मैचित् करुणः, कस्मैचित् च हास्यरसः। विरलाय कस्मैचित् जनाय बीभत्सरसोऽपि रोचति इति नानात्वं रुचीनां व्यवस्थितं भवति।
1. विचित्ररुचिः अयं संसारः इति कथम्?
उत्तरम्:
लोके यद्वस्तु एकस्मै रोचते, तद् अन्यस्मै न रोचते इत्यतः अयं संसारः विचित्ररुचिः वर्तते।
2. समानपितृकेषु पुत्रेषु किं वैविध्यं भवति?
उत्तरम्:
समानपितृकेषु पुत्रेषु कश्चिचत् मधुरं, कश्चित् लवणं कश्चिचत् चाम्लं रोचते।
3. ‘कश्चित् काव्यं रसयति’ इत्यस्मिन् रुच् धातो प्रयोगः करणीयः।
उत्तरम्:
कस्मैचित् काव्यं रोचते।
4. रुचीनां नानात्वं व्यवस्थितं कथं भवति?
उत्तरम्:
कस्मैचित् शृङ्गारः, कस्मैचित् वीरः, कस्मैचित् करुणः, कस्मैचित् च हास्यरसः प्रियो भवति। विरलाय कस्मैचित् जनाय वीभत्सरसोऽपि रोचते इति नानात्वं रुचीनां व्यवस्थितं भवति।
2. रेखांकितपदानि शुद्धानि कृत्वा वाक्यानि पुनः लिखत –
Correct underlined word and write the sentences.
यः खलु ईर्ष्याग्रस्तो भवति तस्मै परस्य दुर्गणानवाद: रोचते स्वस्य च गुणानुवादः। यः खलु सज्जनो भवति तस्मै परापवादः कथमपि न रोचते। केचन असूयकाः भसन्ति ते हितमपि अनुशासनम् न सहन्ते। तथैव सर्वाङ्ग सुन्दरं सरसं सुभाषितमपि न संतोषयति अल्पज्ञान्।
उत्तरम्:
यः खलु ईर्ष्याग्रस्तो भवति तस्मै परस्य दुर्गुणानुवादः रोचते स्वस्य च गुणानुवादः। यः खलु सज्जनो भवति तस्मै परापवादः कथमपि न रोचते। केचन् असूयकाः भवन्ति ते हितमपि अनुशासनं न सहन्ते। तथैव सर्वांग सुन्दर सरसमपि सुभाषितमपि न सन्तोषयति अल्पज्ञान्।
3. अधोवत्तानां प्रश्नानाम् उत्तराणि संस्कृतभाषायां लिखत
Write answers of the given questions into sanskrit.
1. सर्वेभ्यः जनेभ्यः कः रसः रोचते?
(क) करुणरस
(ख) वीभत्सरसः
(ग) वीररसः
(घ) हास्यरस:
उत्तरम्:
(घ) हास्यरस:
2. सर्वेभ्यः प्रणयिजनेभ्यः कः रसः रोचते?
(क) वीभत्सरसः
(ख) वीररसः
(ग) शृङ्गाररसः
(घ) करुणरस:
उत्तरम्:
(ग) शृङ्गाररसः
3. विभिन्नेभ्यः जनेभ्यः विभिन्नानि वस्तूनि रोचन्ते, अत: अयं संसारः कीदृशः?
(क) सर्वरुचिः
(ख) भिन्नरुचिः
(ग) विलक्षणः
(घ) विचित्ररुचिः
उत्तरम्:
(घ) विचित्ररुचिः
4. वीभत्सरस कस्मै रोचते?
(क) प्रेमिजनाय
(ख) वीरपुरुषाय
(ग) कस्मैचित् विरलाय
(घ) विचक्षणाय
उत्तरम्:
(ग) कस्मैचित् विरलाय
5. स्वस्य गुणानुवादः कस्मै रोचते?
(क) ईर्ष्याग्रस्ताय जनाय
(ख) मन्दाय
(ग) अज्ञाय
(घ) कर्कशाय जनाय
उत्तरम्:
(क) ईर्ष्याग्रस्ताय जनाय
6. किम् अल्पज्ञान् संतोषयति?
(क) कुसङ्ग
(ख) सुन्दरं दृश्यम्
(ग) सुन्दरं सरसं सुभाषितम्
(घ) स्वगुणानुवादः
उत्तरम्:
(ग) सुन्दरं सरसं सुभाषितम्
7. कः नरः किल्विषी भवति?
(क) समञ्जस: नरः
(ख) असमञ्जसः नरः
(ग) अविवेकी
(घ) समञ्जसं वचनम् अब्रुवन विब्रुवन् वा नरः
उत्तरम्:
(घ) समञ्जसं वचनम् अब्रुवन विब्रुवन् वा नरः
4. अधोवत्तानां शब्दानां समानार्थकान् शब्दान् (पर्यायशब्दान्) लिखत –
Write synonyms of the given words.
1. ‘परिवारः’ इति शब्दस्य पर्यायशब्द कः?
(क) कुटुम्बम्
(ख) सेवकादिसमुदायः
(ग) मित्रसमूहः
(घ) वेष्टनम्, आच्छदनम्
उत्तरम्:
(ख) सेवकादिसमुदायः
2. ‘नानात्वम्’ इति शब्दस्य पर्यायशब्द कः?
(क) वैविध्यम्
(ख) अल्पत्वम्
(ग) लघुत्वम्
(घ) विविधम्
उत्तरम्:
(क) वैविध्यम्
3. ‘अलसः’ इति शब्दस्य पर्यायशब्द: क:?
(क) उद्यमः
(ख) उद्यमी
(ग) अनुद्यमः
(घ) प्रमाद:
उत्तरम्:
(ग) अनुद्यमः
4. ‘सेवकः’ इति शब्दस्य पर्यायशब्दः कः?
(क) भक्तः
(ख) सेवाव्रती
(ग) अकिञ्जनः
(घ) अनुचर:
उत्तरम्:
(घ) अनुचर:
5. ‘तूष्णीम्’ इति शब्दस्य पर्यायशब्द: क:?
(क) अनुक्त्वा एव
(ख) शान्त्या
(ग) मौनम्
(घ) मूकम्
उत्तरम्:
(क) अनुक्त्वा एव
सुदुर्लभा सर्वमनोरमा वाणी Introduction:
Pandit Charudatta Shastris essay is the specimen of what we can call modern Sanskrit prose. The topic as well as the treatment is modern. Our ability to articulate i.e., express our thoughts and feelings in words is something that makes us different from and superior to other animals. In conversation or in public speaking we speak to persuade or convert others so it is important to change our style according to the listeners. But can we find some ground rules? This is the question in the mind of the writer when he wrote this essay.
To speak or not to speak, that is the question we sometimes ask ourselves. Manus instruction is for the jurors but it is relevant when you are working in any committee. When you are a grown up person, you will surely ask yourself this question. If we have something to say, we must say it instead of sitting like lumps in our chairs waiting for someone to hand us the microphone.
सुदुर्लभा सर्वमनोरमा वाणी Prose, Translation And Glossary
लोके यद्वस्तु एकस्मै रोचते, तदन्यस्मै न रोचते इत्यतः विचित्ररुचिरयं संसारः। एकस्मिन् परिवारे जातानां सामानाचारविचाराणां जनानामपि भिन्ना भिन्ना रुचिर्भवति, किम्पुनः विभिन्नेषु परिवारेषु उत्पन्नानां जनानां वार्ता? समान- पितृकेषु पुत्रेषु कश्चित् मधुरं रोचयते, कश्चित् लवणं कश्चित् चाम्लं रसमिति। एवं हि कश्चित् काव्यं रसयति, कश्चित् नाट्यं, कश्चित् शिल्पं, कश्चित् च गणितम्। एवमेव कस्मैचित् शृंगारः प्रियो भवति, कस्मैचित् वीरः, कस्मैचित् करुणः, कस्मैचित् च हास्यरसः। विरलाय कस्मैचित् जनाय बीभत्सरसोऽपि रोचति इति नानात्वं रुचीनां व्यवस्थितं भवति।
Translation : In this world the thing that one (person)likes is not liked by the other, so this world is full of people of various tastes. Persons born in the same family (and) having similar manners and thoughts also have different tastes. What can be said of those born in different kinds of families? Among the children having the same parents one likes sweet, one likes salty and one likes sour. Indeed in the same way, someone likes poetry, someone (likes) drama, someone (likes) sculpture and someone likes mathematics. In the same way, someone is fond of Shringar (erotic), some of heroism, some of pathos and some of comic or humourous (literature). A very rare person likes the sentiment of disgust also. Thus the variety of likings is established.
एवं सति, एका एव वाणी सर्वस्य मानसं संतोषयितुं नार्हति। यः खलु आर्षेण संस्कारेण संस्कृतो भवति, तस्मै मृद्वी ऋज्वी च वाणी रोचते, न तु कर्कशा कुटिला वा। अतः एतैः सह वार्तावसरे एतादृशी वाणी एवं उचिता भवति। परंतु यः जड: दुर्व्यसनरतः अलसः च सेवकः भवति, तस्मै तस्याधिपः प्रायः कर्कशाः वाणी वदति, कार्ये च संयोजयति, स्वकीयं प्रयोजनं च संपादयति।
Translation : This being the case, one particular type of speech cannot please the mind of all. He who is moulded by the influence of the sages likes soft and straight speech but won’t like harsh or crooked one, so while conversing with these only such (simple, straight) speech will be proper. But when the servant is dull, lazy and addicted to vice or evil habit, his master usually employs harsh words and engages him in work and gets his own work done (or purpose served).
यः खलु ईर्ष्याग्रस्तो भवति तस्मै परस्य दुर्गणानुवादः रोचते स्वस्य च गुणानुवादः। यः खलु सज्जनो भवति तस्मै परापवादः कथमपि न रोचते। केचन असूयका भवन्ति ते हितमपि अनुशासनम् न सहन्ते। तथैव सर्वाङ्ग सुन्दरं सरसं सुभाषितमपि न संतोषयति अल्पज्ञान्।
Ranslation : He who is indeed envious likes the description of the bad qualities of others and the description of his own virtues. He who is indeed a good person does not like speaking ill of others in any way. Some are jealous who cannot bear even the beneficial instruction. Similarly, even a beautiful and interesting Subhashita from every point of view does not please the persons with little knowledge.
यदि, सर्वस्य मनोरमा वाणी न शक्यते वक्तुम, तदा सभामध्ये संगत्य, समितौ समुपस्थाय किं तूष्णीं स्थेयम् किं वा मिथ्या आख्येयम् इति प्रश्नः। अत्रोत्तरं ददाति महाराजः मनुः –
Translation : If it is not possible to speak the language that will please the mind of all, the question is should one remain silent or should we make false assertion. In this mater the great sage Manu gives a reply (as follow).
सभा वा न प्रवेष्टव्या वक्तव्यं वा समञ्जसम्।
अब्रुवन् विब्रुवन् वापि नरो भवति किल्विषी।।इति।।
Translation : Either the court must not be entered or the truth must be spoken, a man who either says nothing or speaks adversely becomes sinful.
एवं व्यवहारेऽपि प्रवृत्ता वाणी सर्वान् समानरूपेण न संतोषयति। वस्तुतः सुदुर्लभा सर्वमनोरमा वाणी। सर्वेऽपि जनाः विचक्षण T: न भवन्ति। केचित् मन्दाः इति वा, केचित् अज्ञाः इति वा स्नेहपूर्णां वाणीमपि भावयितुं न पारयन्ति। एतादृशान् जनान् दृष्टवा किं व्यवहारे वाणीप्रर्याणः परित्यक्तव्यः? न हि न हि। मृगाः सन्तीति यवाः नोप्यन्ते? उप्यन्ते एव। भिक्षुकाः सन्तीति स्थाल्यो नाधिश्रियन्ते? अधिश्रियन्ते एव। अतः स्वकीयेन सुरुचिपूर्णेन व्यवहारेण जनान् आनन्दयितुं संस्कृता वाणी एव सततं प्रयोक्तव्या।
Translation : Thus, even in the practical life when the speech is made it does not please all in the same way. In fact, the speech pleasing everybody is very rare. All the people are not wise. Some people are dull or some (others) are ignorant and so unable to appreciate even the affectionate speech. Seeing such people should speech be completely given up in practical life? No, not at all. Are Barley grains not to be grown because there are animals? They are grown. Are the vessels not put on the stove because there are beggars? They are surely put on the stove. So only the cultured or refined speech should always be used to please theqwople by our own behavior that would reflect our higher taste.
Glossary: यद्वस्तु – यत् + वस्तु – the thing that, एकस्मै रोचते – one likes, is dear to one, when the root रुच् (1A) is used the person who likes is in the dative case; e.g., कस्मै स्तुतिः न रोचते? यदेव रोचते यस्मै, भवेत् तत्तस्य सुन्दरम्, श्रीगणेशाय मोदकाः रोचन्ते। the thing that one likes (स्तुतिः, यद्, मोदकाः) is in the nominative case and the verbagrees with it, तदन्यस्मै – तत् + अन्यस्मै – that for the other, इत्यतः – इति + अत: therefore, विचित्ररुचिरयम् – विचित्ररुचिः + अयम् this (world) is (full of people) having variety of tastes, विचित्ररुचिः – विचित्राः रुचिः यस्य सः – बहुव्रीहि, adjective of the noun, संसार एकस्मिन् परिवारे – is one family, जातानाम् – of those who are born.
समानाचारविचाराणाम् जनानाम् – of the people of similar manners and thoughts, भिन्ना-भिन्ना रुचिः – different types of taste, किम् . पुन: – how much more, विभिन्नेषु परिवारेषु उत्पन्नानाम् – of those born in different types of families, समानपितृकेषु पुत्रेषु – among the sons of the same father, कश्चित् मधुरम् रोचयते – someone likes sweet, रुच् (1A) causal present (प्रेरक लट् लकार), third person singular, लवणम् – salty, चाम्लम् – च + आम्लम् and sour, एवम् हि – indeed in the same way, काव्यम् रसयति – likes poetry; रस् (10P) present tense (लट् लकार), third person singular, शिल्पम् – sculpture, कस्मैचित् – to someone, किम् .. + चित् (indefinite pronoun) masculine or neuter dative singular, विरलाय कस्मैचित् जनाय – to some rare person, बीभत्सरसोऽपि – बीभत्सरसः + अपि, even the disgusting/loathsome sentiment, नानात्वम् – variety, व्यवस्थितम् भवति – is established.
एवम् सति – this being the case. This is locative absolute construction. The सति सप्तमी can be removed thus : यदा एवं क्रियते तदा।’ एका वाणी – one speech, संतोषयितुम् न अर्हति – cannot please (all), आर्षेण संस्कारेण – by the influence of the sages, संस्कृतः भवति – is moulded or influenced, मृद्वी ऋज्ची च (वाणी)- soft and straight मृद्वी is the feminine form of the adjective मृदु’, ऋज्वी is the eminine form of the adjective ‘ऋजु’.
Both, मृद्वी and ऋज्वी are the adjectives of’वाणी’ (F), कर्कशा – harsh, shrill, कुटिला – crooked, cunning, एतैः सह – with these, वार्तावसरे- वार्ताथाः अवसरः, तस्मिन् – षष्ठी तत्पुरुष at the time of talking, एतादृशी – like this adjective of’वाणी’, उचिता – proper, suitable, जडः – dull, दुर्व्यसने रतः – सप्तमी तत्पुरुष engrossed in bad practice or evil habit, अलसः – lazy, adjective of the noun सेवकः’, तस्याधिपः – तस्य + अधिपः, his master or superior, प्रायः – generally, mostly. This is an indeclinable, संयोजयति – engages सम् + युज् (10P) present tense (लट् लकार) third person singular, स्वकीयम् प्रयोजनम् संपादयति – gets (his) own work done or purpose served, संपादयति – gets (his) own work done or purpose served, संपादयति – सम् पद् (4A) causal present tense (प्रेरक लट् लकार) third person singular; the verb of’तस्य’ अधिप: (his master).
ईयाग्रस्तः – ईय॑या ग्रस्तः – तृतीया तत्पुरुष, jealous, दुर्गुणानुवादः – दुष्टाः गुणा: दुर्गुणाः – प्रादि तत्पुरुष समास, दुर्गुणानाम् अनुवादः – षष्ठी तत्पुरुष समास, description of bad qualities, परापवादः – परस्य अपवादः – षष्ठी तत्पुरुष समास criticism of others, असूयकाः – jealous, हितमपि – हितम् + अपि, even good, beneficial, सर्वाङ्गम् – in all respects, सुन्दरम् सरसम् सुभाषितम् अपि – even the beautiful, interesting good speech, अल्पज्ञान् – अल्पम् जानन्ति इति तान् – उपपद तत्पुरुष the persons with little knowledge, ignorant.
मनोरमा – pleasing to the mind, adjective of ‘वाणी’ न शक्यते वक्तुम् – not possible to speak, सभामध्ये – सभायाः मध्यम्, तस्मिन् – षष्ठी तत्पुरुष in the assembly, संगत्य – meeting participating, सम् + गम् (1P) ल्यबन्त (संबंधक भूतकृदन्त) gerund, तूष्णीम् स्थ्येम् – impersonal voice (भावे प्रयोग) वयम् तूष्णीम् तिष्ठेम् active voice, मिथ्या आख्येयम् – we should say in vain आ । ख्या (2P) potential passive participle (विध्यर्थ कर्मणि कृदन्त) neuter nominative & accusative singular, अत्रोत्तरम् – अत्र + उत्तरम, here the answer, ददाति – gives, verb of the subject ‘महाराजः मनुः’।
Prose-order of the verse : सभा वा न प्रवेष्टव्या, समञ्जसम् वा वक्तव्यम्, अबुवन् विब्रुवन् वा अपि नरः किल्विषी भवति।
सभा न प्रवेष्टव्या – one should not enter a meeting/an assembly. This is one alternative, प्रवेष्टव्या – प्र + विश् (6P) potential passive participle (कर्मणि विध्यर्थककृदन्त) feminine nominative singular, adjective of the noun’सभाः’, समञ्जसम् वक्तव्यम् – one should speak appropriately, अब्रुवन् – one who does not speak or is not speaking, farat – talking adversely or falsely, adjective of ‘नरः’, किल्विषी भवति – he becomes a sinner, commits a sin. किल्विषम् अस्ति अस्य सः किल्वषी; किल्विष (N) sin; किल्विषम् – किल्विषिन् (adjective ending in इन्) masculine nominative singular.
व्यवहारे अपि – even in pratical/day-to-day life, प्रवृत्ता वाणी – speech that is used, वस्तुतः – actually, in fact. This is an indeclinable, विचक्षणा: – wise, learned, मन्दाः – dull-witted, अज्ञाः – ignorant, स्नेहपूर्णाम् – स्नेहेन पूर्णाः, ताम् – तृतीया तत्पुरुष, full of affection, adjective of the noun ‘वाणीम्।
भावयितुम् – to experience, न पारयन्ति – are not able, वाणीप्रयोगः – वाण्याः प्रयोगः – षष्ठी तत्पुरुष समास, use of speech, परित्यक्तव्यः – should be given up, मृगाः सन्तीति – मृगाः सन्ति इति (चिन्तयित्वा) thinking that there are animals O who will eat the crop), यवाः – Barley, नोप्यन्ते – न . उप्यन्ते are not sown are grown, उप्यन्ते – वप् (1P) passive present tense) (कर्मणि लट् लकार), third person plural, भिक्षुकाः सन्ति इति – because there are beggars, स्थाल्यः न अधिश्रियन्ते – the vessels are not put on stove, सुरुचिपूर्णेन व्यवहारेण – with the behaviour reflecting good (सु) taste (रुचि) संस्कृता, cultured, refined, adjective of speech ‘वाणी’ प्रयोक्तव्या – should be used/employed.