Gujarat Board GSEB Solutions Class 9 Sanskrit Chapter 6 सर्वं चारुतरं वसन्ते Textbook Exercise Important Questions and Answers Notes Pdf.
Gujarat Board Textbook Solutions Class 9 Sanskrit Chapter 6 सर्वं चारुतरं वसन्ते
GSEB Class 9 Sanskrit सर्वं चारुतरं वसन्ते Textbook Questions and Answers
1. विकल्पेभ्यः समुचितम् उत्तरं चित्वा लिखित्-
Choose the correct answer from the given alternatives:
1. वसन्ते पवनः कीदृशो भवति?
(क) सुगन्धिः
(ख) कठोरः
(ग) मृदुः
(घ) उष्णः
उत्तरम्:
(क) सुगन्धिः
2. कः मधुरैः वचोभिः मनः निवृन्ति?
(क) मयूरः
(ख) वायसः
(ग) कोकिलः
(घ) चटक:
उत्तरम्:
(ग) कोकिलः
3. रेखांकितपदस्य समासनाम लिखत वापीजलाना सौभाग्य ददाति।
(क) तत्पुरुषः
(ख) षष्ठीतत्पुरुषः
(ग) द्वंद्वः
(घ) इतरेतरद्वंद्वः
उत्तरम्:
(ख) षष्ठीतत्पुरुषः
4. ‘पद्म’ इति शब्दस्य अर्थः कः?
(क) lotus
(ख) leg
(ग) Wooden clogs (पादुका)
(घ) crop
उत्तरम्:
(क) lotus
5. ‘वदनम्’ इति शब्दस्य पर्यायशब्दं चित्वा लिखित –
(क) वादः
(ख) मुखम्
(ग) वादनम्
(घ) वाद्यम्
उत्तरम्:
(ख) मुखम्
2. अधोलिखितानां प्रश्नानाम् संस्कृतभाषायाम् उत्तराणि लिखत –
Write answers of given questions in sanskrit.
1. वसन्तः सौभाग्य कस्मै ददाति?
उत्तरम्:
वसन्तः वापीजलेभ्यः प्रमदाजनेभ्यः आम्रद्रुमेभ्यः च सौभाग्यं ददाति।
2. अलकाः कीदृशाः सन्ति?
उत्तरम्:
अलकाः चला: नीलाः च सन्ति।
3. लाक्षारसरञ्जितानि वासांसि कीदृशानि सन्ति?
उत्तरम्:
लाक्षारसरञ्जितानि वासांसि तनूनि सन्ति।
4. यूनां मनः कः हन्ति?
उत्तरम्:
कोलि: यूना: मनः हन्ति।
5. वसन्ते जलं कीदृशं भवति?
उत्तरम्:
वसन्ते जलं सपद्यं भवति।
3. मातृभाषायां उत्तराणि लिखत –
Answer the following questions in Mother tongue:
1. What does the spring season give and to whom?
Answer:
The spring reason be tows beauty on the water of ponds. On the ladies wearing waist-band of jewels and shining like the moon and on the mango trees that are bent with the load of Blossom.
2. On the basis of the poem write five sentences on the spring.
Answer:
Everything is more beautiful in the spring reason. The trees are laden with flowers. Lotuses adorn the ponds. The wind is fragrant people’s hearts are full of love. The red Plash flowers and attractive karnikar flowers make the youths love born and the sweet notes of cuckoo add to their sweet agony. Women wear colorful flowers in their hair and enhance their beauty.
4. ‘अ’ विभागस्य शब्दैः सह ‘आ’ विभागस्य शब्दान् योग्यरीत्या योजयत –
Match the following
Answer:
1. सलिलम् – सपद्मम्
2. प्रदोषः – सुखाः
3. प्रमदाजनानाम् – अलकेषु
4. गुरूणि वासांसि – विहाय
5. जनः धत्ते – तनूनि वासांसि
GSEB Class 9 Sanskrit सर्वं चारुतरं वसन्ते Additional Important Questions and Answers
(A) Based on the lesson:
1. अधोलिखितेभ्यः विकल्पेभ्यः समुचितम् उत्तरं चिनुत –
Choose the correct answer from the following options.
1. ‘द्रुमाः’ इति शब्दस्य कः अर्थ?
(क) tree
(ख) trees
(ग) creepers
(घ) leaves
उत्तरम्:
(क) tree
2. ‘सलिलम्’ इति शब्दस्य कः अर्थ?
(क) water
(ख) Lotus
(ग) flowers
(घ) garden
उत्तरम्:
(क) water
3. ‘प्रदोषः’ इति शब्दस्य कः अर्थः?
(क) big fault
(ख) day
(ग) nightfall (beginning) of the night
(घ) sin
उत्तरम्:
(ग) nightfall (beginning) of the night
4. ‘चारुतरम्’ इति शब्दस्य कः अर्थ:?
(क) beautiful
(ख) more beautiful
(ग) fit to be chewed
(घ) fit to loitering
उत्तरम्:
(ख) more beautiful
5. ‘वापी’ इति शब्दस्य क: अर्थ?
(क) one village
(ख) well
(ग) tank
(घ) oblong or circular reservoir of water
उत्तरम्:
(घ) oblong or circular reservoir of water
6. ‘मेखला’ इति शब्दस्य कः अर्थ?
(क) waist-band
(ख) an ornament
(ग) necklace
(घ) armlet
उत्तरम्:
(क) waist-band
7. ‘प्रमदा’ इति शब्दस्य कः अर्थ?
(क) false pride
(ख) very proud
(ग) drunk intoxicated
(घ) young lady
उत्तरम्:
(घ) young lady
8. ‘अलकाः’ इति शब्दस्य कः अर्थ?
(क) looks of hair
(ख) hair on the head
(ग) long varrels of milk
(घ) lazy
उत्तरम्:
(क) looks of hair
9. ‘वासांसि’ इति शब्दस्य कः अर्थ?
(क) places of residence
(ख) garments
(ग) ornament
(घ) fragrant flowers
उत्तरम्:
(ख) garments
10. ‘विहाय’ इति शब्दस्य कः अर्थ?
(क) to leave
(ख) left
(ग) having left
(घ) fit to be left
उत्तरम्:
(ग) having left
11. ‘तूर्णम्’ इति शब्दस्य कः अर्थ?
(क) grass
(ख) dry tree
(ग) quickly
(घ) moving
उत्तरम्:
(ग) quickly
12. ‘किंशुकम्’ इति शब्दस्य कः अर्थ?
(क) young one of a parrot
(ख) red flowers
(ग) flower of keruda
(घ) lotus
उत्तरम्:
(ग) flower of keruda
13. ‘ततूनि’ इति शब्दस्य कः अर्थ?
(क) fat
(ख) thin
(ग) bodies
(घ) children
उत्तरम्:
(ख) thin
14. ‘कर्णिकारम्’ इति शब्दस्य कः अर्थ?
(क) flower of karnikar
(ख) ornament of ear
(ग) one yellow flower
(घ) the loose end of ear
उत्तरम्:
(क) flower of karnikar
15. ‘मनोज:’ इति शब्दस्थ काः अर्थ?
(क) beautiful
(ख) attractive
(ग) cupid
(घ) thought
उत्तरम्:
(ग) cupid
2. अधोलिखितेभ्यः विकल्पेभ्यः समुचितम् उत्तरं चिनुत
Choose the correct answer from the following options.
1. What are the tress like in the spring season.
(क) dry
(ख) green
(ग) full of flowers
(घ) beautiful
उत्तरम्:
(ग) full of flowers
2. What is water like in the spring reason.
(क) cold
(ख) with lotuses
(ग) warm
(घ) hot
उत्तरम्:
(ख) with lotuses
3. What is wind like in the spring season.
(क) fragrant
(ख) stormy
(ग) calm
(घ) full of light
उत्तरम्:
(क) fragrant
4. What is the beginning of the night like in spring season?
(क) painful
(ख) pleasant
(ग) dark
(घ) bright
उत्तरम्:
(ख) pleasant
5. How is everything in the spring season.
(क) very beautiful
(ख) attractive
(ग) colourful
(घ) strange
उत्तरम्:
(घ) strange
6. What does the spring season bestow on water of the well.
(क) coolness
(ख) sweetness
(ग) beauty
(घ) strange
उत्तरम्:
(क) coolness
7. What does the spring season bestow on ladies wearing the waist-band with jewels and having lustre like that of the moo.
(क) brightness
(ख) happiness
(ग) peace
(घ) beauty
उत्तरम्:
(घ) beauty
8. What does the spring bestow on the mango trees bent with the load of blossom?
(क) largeness
(ख) beauty
(ग) denseness
(घ) greenery
उत्तरम्:
(क) largeness
9. What do the ladies wear in the September season?
(क) Fresh Mogra flower
(ख) Fresh Karnikar flower
(ग) earing
(घ) golden ornament
उत्तरम्:
(ख) Fresh Karnikar flower
10. What sort of garments are worm by the with bodies felling lethargy due to ecrtac love?
(क) bulky huge
(ख) heavy
(ग) silky
(घ) thin
उत्तरम्:
(ग) silky
11. Whom does the Kabila (cuckoo bird) bill with its sweet cooing?
(क) small living beings
(ख) the hearts of the youths
(ग) the mind of the youths interested in lovely faced ladies
(घ) the Karnikar flowers.
उत्तरम्:
(ग) the mind of the youths interested in lovely faced ladies
3. अधोलिखितेभ्यः विकल्पेभ्यः समुचितम् उत्तरं चिनुत
Choose the correct answer from the following options.
1. वसन्तऋतो प्रदोषाः कीदृशः भवन्ति?
(क) रम्याः
(ख) शान्ता:
(ग) सुखाः
(घ) सपुष्पाः
उत्तरम्:
(ग) सुखाः
2. वसन्ते आग्रद्रुमाः कीदृशाः सन्ति?
(क) विशालाः
(ख) आम्रफलपूर्णाः
(ग) कुसुमानताः
(घ) कोकिलरवयुक्ता
उत्तरम्:
(ग) कुसुमानताः
3. वनितानाम् अलकाः कीदृशाः सन्ति?
(क) घनाः
(ख) कृष्णा
(ग) चला: नीला: च
(घ) रमणीया:
उत्तरम्:
(ग) चला: नीला: च
4. काममदालसाङ्गः जनः कीदृशानि वासांसि विजहाति?
(क) स्थूलानि
(ख) कौशेयानि
(ग) तनूनि
(घ) रंजितानि
उत्तरम्:
(क) स्थूलानि
5. काममदालसाङ्ग जनः कीदृशानि वस्त्राणि धारयति?
(क) ततूनि
(ख) गुरुणि
(ग) रञ्जितानि
(घ) कौशेयानि
उत्तरम्:
(क) ततूनि
(B) Based on Grammar
1. अधोदत्तानां शब्दानां समानार्थकान् शब्दान् (पर्यायशब्दान्) चिनुत –
(Choose synonyms of the following words):
1. ‘पुष्पम्’ इति शब्दस्य पर्यायशब्दः कः?
(क) पुष्पितम्
(ख) किसलयम्
(ग) सुमनम्
(घ) सषिरम्
उत्तरम्:
(ग) सुमनम्
2. ‘सलिलम्’ इति शब्दस्य पर्यायशब्द: क:?
(क) सलीलम्
(ख) अम्भः
(ग) तोयदम्
(घ) अभ्रम्
उत्तरम्:
(ख) अम्भः
3. ‘पवनः’ इति शब्दस्य पर्यायशब्द: क:?
(क) अनल
(ख) अनील
(ग) अनिलः
(घ) मधुक:
उत्तरम्:
(ग) अनिलः
4. ‘वसन्तः’ इति शब्दस्य पर्यायशब्द: क:?
(क) शिशिरः
(ख) सुरभिः
(ग) हेमन्तः
(घ) पुष्पितः
उत्तरम्:
(ग) हेमन्तः
5. ‘शशाङ्क’ इति शब्दस्य पर्यायशब्दः कः?
(क) शशः
(ख) शशधरः
(ग) शरभ
(घ) शर्वः
उत्तरम्:
(ख) शशधरः
6. ‘आम्रः’ इति शब्दस्य पर्यायशब्द: क:?
(क) आम्रम्
(ख) मदनः
(ग) रसाल:
(घ) रुचिपूर्ण
उत्तरम्:
(ग) रसाल:
7. ‘द्रुम’ इति शब्दस्य पर्यायशब्दः कः?
(क) विटपः
(ख) विटपी
(ग) कुटी
(घ) घटः
उत्तरम्:
(ख) विटपी
8. ‘अलका’ इति शब्दस्य पर्यायशब्द: क:?
(क) कुन्तलाः
(ख) कचा:
(ग) केशाः
(घ) चूर्णकुन्तला:
उत्तरम्:
(घ) चूर्णकुन्तला:
9. ‘वासांसि’ इति शब्दस्य पर्यायशब्दः कः?
(क) वासाः
(ख) वसनानि
(ग) उत्तरीयाणि
(घ) घटाः
उत्तरम्:
(ख) वसनानि
10. ‘तूर्णम्’ इति शब्दस्य पर्यायशब्द: क:?
(क) क्षिप्रम्
(ख) संततम्
(ग) नितान्तम्
(घ) नित्यम्
उत्तरम्:
(क) क्षिप्रम्
11. ‘किशुकः’ इति शब्दस्य पर्यायशब्दः कः?
(क) वेतम्
(ख) मधूकः
(ग) पलाशः
(घ) श्रीफल:
उत्तरम्:
(ग) पलाशः
12. ‘मुखम्’ इति शब्दस्य पर्यायशब्द: क:?
(क) प्रवेशः
(ख) शिरः
(ग) कण्ठः
(घ) आननम्
उत्तरम्:
(घ) आननम्
2. अधोदत्तानां शब्दानां विरुद्धार्थकान् शब्दान् चिनुत
Choose inverse words of the following.
1. ‘सकामाः’ इति शब्दस्य विरुद्धार्थकः शब्दः कः?
(क) कामप्रियाः
(ख) कामदा:
(ग) निष्कामाः
(घ) अकामः
उत्तरम्:
(ग) निष्कामाः
2. ‘सुगन्धः’ इति शब्दस्य विरुद्धार्थकः शब्दः कः?
(क) कुगन्धः
(ख) दुर्गन्धः
(ग) गंधकः
(घ) गन्धनम्
उत्तरम्:
(ख) दुर्गन्धः
3. ‘रम्याः’ इति शब्दस्य विरुद्धार्थकः शब्दः कः?
(क) रमणीयाः
(ख) मनोज्ञा
(ग) अरम्याः
(घ) मनोरमाः
उत्तरम्:
(ग) अरम्याः
4. ‘चलाः’ इति शब्दस्य विरुद्धार्थकः शब्दः कः?
(क) चराः
(ख) चञ्चला
(ग) अचला
(घ) स्थिरा:
उत्तरम्:
(ग) अचला
5. ‘गुरुणि’ इति शब्दस्य विरुद्धार्थकः शब्दः कः?
(क) लघूनि
(ख) स्थूलानि
(ग) भारयुक्तानि
(घ) तनु
उत्तरम्:
(क) लघूनि
6. ‘विहाय’ इति शब्दस्य विरुद्धार्थकः शब्दः कः?
(क) परित्यज्य
(ख) सन्त्यज्य
(ग) अविहातुम्
(घ) स्वीकृत्य
उत्तरम्:
(घ) स्वीकृत्य
7. “भिन्नम्’ इति शब्दस्य विरुद्धार्थकः शब्दः कः?
(क) छिन्नम्
(ख) क्लिन्नम्
(ग) अभिन्नम्
(घ) अन्तित्यम्
उत्तरम्:
(घ) अन्तित्यम्
3. अधोदत्तानां प्रश्नानाम् उत्तराणि लिखत –
Answer the following questions.
1. द्रुमाः सपुष्पा …………………. रिक्तस्थाने ‘अस् (2P) धातोः लट् लकारीयं योग्य क्रियापदं किम्?
(क) अस्ति
(ख) स्तः
(ग) सन्ति
(घ) स्थ
उत्तरम्:
(क) अस्ति
2. स्त्रिय सकामाः वसन्ते।-‘स्त्रियः’ इति कर्तृपदस्य स्थाने तस्य एकवचनरूपं किम्?
(क) स्त्रि सकामा वर्तते।
(ख) स्त्रियं सकामा वर्तते।
(ग) स्त्री सकामा वर्तते।
(घ) स्त्रियौ सकामा वर्तते।
उत्तरम्:
(ग) स्त्री सकामा वर्तते।
3. वसन्ते पवनः सुगन्धिः …………………. । – रिक्तस्थाने भू-भव 1P धातोः लट् लकारीय क्रियापदमरूपं किम?
(क) भवतु
(ख) भवेत्
(ग) भव
(घ) भवति
उत्तरम्:
(घ) भवति
4. वसन्ते प्रदोषाः सुखाः ………………….। – रिक्तस्थाने ‘विद 4A’ धातो लट् लकारीयं क्रियापदरूपं किम्?
(क) विद्येते
(ख) विद्यन्ते
(ग) विद्यते
(घ) विद्येथे
उत्तरम्:
(ख) विद्यन्ते
5. वसन्तः प्रमदाजनानां सोभाग्य ददाति। रेखाङ्कितस्य शब्दस्य स्थाने उचित अन्यद् विभक्तिरूपं किम्?
(क) प्रमदाजननान्
(ख) प्रमदाजनैः
(ग) प्रमदाजनेभ्यः
(घ) प्रमदाजनेषु
उत्तरम्:
(ग) प्रमदाजनेभ्यः
6. काममदालसाङ्गः जनः गुरुणि वासांसि विजहाति। रेखांकितस्य कर्तृपदं बहुवचने प्रयुज्यताम्।
(क) काममदालसाङ्ग: जनः गुरुणि वासांसि विजहितः।
(ख) काममदालसाङ्गौ जनौ गुरुणि वासांसि विजहितः।
(ग) कामदालसाङ्ग जनाः गुरुणि वासांसि विजहानि।
(घ) कामदालसाङ्गः जनाः गुरुणि वासांसि विजहाति।
उत्तरम्:
(ख) काममदालसाङ्गौ जनौ गुरुणि वासांसि विजहितः।
7. ते जनाः तनूनि वासांसि ………………….” । रिक्तस्थाने (धा 3A) धातोः लट् लकारीय योग्य क्रियापदरूप किम्?
(क) दधाते
(ख) धत्ते
(ग) दद्यते
(घ) धद्ध्वे
उत्तरम्:
(ग) दद्यते
8. अयं कोकिल: मधुरैः …………………. यूनां मनः निवृन्ति। रिक्तस्थाने ‘वचस्’ इति नाम्नः उचितं विभक्तिरूपं किम्?
(क) वचसा
(ख) वचोग्यः
(ग) वचोग्याम्
(घ) वचोभिः
उत्तरम्:
(घ) वचोभिः
4. सन्धिं कुरुत
Join sandhis.
1. ‘सौभाग्यम् + अयम्’ इत्यस्य सन्धियुक्तः शब्दः कः?
(क) सौभाग्यमयस्
(ख) सौभाग्यमयम्
(ग) सौभाग्येमयम्
(घ) सौभाग्यामयम्
उत्तरम्:
(क) सौभाग्यमयस्
2. ‘नीलेषु + अलेकेष’ इत्यस्य सन्धियुक्तः शब्दः कः?
(क) नीलेषुलकेषु
(ख) नीलेष्लकेतु
(ग) नीलेष्वलकेषु
(घ) नीलेष्लकेषु
उत्तरम्:
(ग) नीलेष्वलकेषु
3. ‘पुनः + अयम्’ इत्यस्य सन्धियुक्तः शब्दः कः?
(क) पुनोअयम्
(ख) पुनस्यम्
(ग) पुनोअयम्
(घ) पुनारयम्
उत्तरम्:
(घ) पुनारयम्
5. सन्धिविच्छेदं कुरुत –
Dissolve sandhis.
1. ‘दिवसाश्च’ एतस्य सन्धिविच्छेद: क:?
(क) दिवसा + च
(ख) दिवसाः + च
(ग) दिवस + स
(घ) दिवसे + च
उत्तरम्:
(ख) दिवसाः + च
2. ‘अलकेष्वशोकम्’ एतस्य सन्धिविच्छेदः कः?
(क) अलके + ष्वशोम्
(ख) अलकेषु + दशोकम्
(ग) अलकेषु + शोकम्
(घ) अलकेषु + अशोकम्
उत्तरम्:
(घ) अलकेषु + अशोकम्
3. ‘कुसुमैन’ एतस्य सन्धिविच्छेदः कः?
(क) कुसुमैर्न + न
(ख) कुसुमैः + न
(ग) कसुमे + न
(घ) कुसुमैर् + न
उत्तरम्:
(घ) कुसुमैर् + न
सर्वं चारुतरं वसन्ते Introduction:
These verses are taken from the last chapter of ‘ऋतुसंहारम’ composed by the great poet Kalidasa. The word संहार is used here in the sense of group’ so ऋतुसंहारम means ‘Medley of seasons’ or ‘Pageant of seasons’. The Spring beautifies everything the flowering trees, the water in the ponds, the days and the nights. It affects the youths in quite a different way. Kalidasa’s skill in choosing the words so to make his poetry pleasant to our ears is evident here.
Recite these verses loudly and experience the music of his words. These five verses celebrate the spring seasons that puts a spirit of youths in quite a different way. Kalidasa’s skill in choosing the words so as to make his poetry pleasant to our ears is evident here. Recite these verses loudly and experience the music of his words. This flue verses celebrate the spring season that puts a spirit of youth in everything. One American actor Robin Williams rightly said, “Spring is nature’s way of saying let’s party!”
Prose-Order, Translation And Glossary
द्रुमाः सपुष्पाः सलिलं सपा
स्त्रियः सकामाः पवनः सुगन्धिः।
सुखाः प्रदोषा दिवसाश्च रम्या:
सर्वं प्रिये चारुतरं वसन्ते॥1॥
Prose-order : द्रुमाः सपुष्पाः (सन्ति), सलिलम् सपा (अस्ति), स्त्रियः सकामाः (सन्ति), पवनः सुगन्धिः अस्ति, प्रदोषाः सुखाः दिवसाः चरम्याः (सन्ति)। (हे) प्रिये, वसन्ते सर्वम् चारुतरम् (अस्त)। (उपजातिवृत्तम्) ।
Translation : 0 beloved, everything is more beautiful in the spring season. The trees are all in bloom. The water (of lake, etc.) is with lotuses. Ladies are full of love. The wind is fragrant. The evenings are happy and days are pleasant.
Glossary : द्रुमाः – वृक्षा tree, सपुष्पा – पुष्पैः सहिताः – सहबहुव्रीहि समास, with flowers, adjective of the noun, सलिलम् – जलम् water, सपद्म – पौः सहितम् with lotuses, adjective of the noun ‘सलिलम्’, स्त्रियः – women, स्त्री (feminine noun ending in ई) nominative plural, सकामाः – कामेन सहिता with/ full of love, सुगन्धिः – शोभन: गन्धः यस्य सः – बहुव्रीहि समास, fragrant adjective of the noun ‘पवन’, सुखाः – pleasant, agreeable, adjective of the noun ‘प्रदोषाः’, प्रदोषाः – evenings the beginning of night, दिवासाश्च – दिवसाः + च and the days, रम्याः – beautiful adjective of the noun, ‘दिवसा’, (हे) प्रिये – 0 beloved, चारुत्तरम् – more beautiful.
वापीजलानां मणिमेखलानां
शशाङ्कभासां प्रमदाजनानाम्।
आम्रद्रुमाणां कुसुमानतानां
ददादति सौभाग्यमयं वसन्तः।।2।।
Prose-order : अयम् वसन्तः वापीजलानाम् मणिमेखलानाम् शशाङ्कभासाम् प्रमदाजनानाम्, कुसुमानतानाम् आम्रद्रमाणाम् सौभाग्यम् ददाति।
Translation : This spring season bestows beauty on the water of the ponds, on the ladies having lustre like that of the moon(and) wearing the waist-band of jewels and on the mango trees bent with the load of flowers.
Glossary : अयम् वसन्तः – this spring season subjects of the verb, ‘ददाति’ (gives), सौभाग्यम् – beauty object of the verb ददाति, अयम् वसन्तः सौभाग्यम् ददाति this spring season gives beauty this is the main sentence of this verse. All the remaining words in the genitive case are recipients which are usually in the dative care, वापीजनानाम् – वापीनाम् जलानि, तेषाम – षष्ठी तत्पुरुष समास to the water of the wells.
मणिमेखलानाम् – मणीनाम् मेखला : तासाम् – षष्ठी तत्पुरुष समास, However, here it isa बहुव्रीहि समास मणीनाम् यासाम् ताः तासाम् – to those who are wearing waist bond of jewels, शशाङ्कभासाम् – शशाङकस्य भाः यासाम ताः तासाम् – बहुव्रीहि having lustre like that of the moon adjective of’प्रमदाजनानाम्, कुसुमानतानाम् – कुसुमैः आननाः तेषा – तृतीया तत्पुरुष समास bent with blossom adjective of the noun ‘आम्रद्रुमाणाम् (mango trees) सौभाग्यम् – सौदर्यम् beauty.
कर्णेषु योग्यं नवकर्णिकारं
चलेषु नीलेष्वलकेष्वशोकम्।
शिखासु पुष्पं नवमल्लिकायाः
प्रयान्ति कान्ति प्रमदाजनानाम्॥3॥
Prose-order : प्रमदाजनानाम् कर्णेषु योग्यम् नवकर्णिकारम् चलेषु नीलेषु अलकेषु अशोकम्, शिखासु नवमल्लिकायाः पुष्पम् कान्तिम् प्रयान्ति। उपजातिवृत्तम।
Translation : Fresh karnikar flower suitable to be warm on the ears. Ashoka flower the loose black hair and fresh mallika flower on the top-knots of young ladies look beautiful
Glossary: प्रमदाजनानाम् – of women, of young ladies, कर्णेषु – in the ears, नवकर्णिकारम् – fresh karnikas flower, चलेषु – moving loose unfixed adjective of’अलकेषु’ : अलकेष in the hair, अशोकम् – Ashoka flower, शिखासु – on the crests/top knots, नवमल्लिकायाः पुष्णम् – fresh mallika flower, कान्तिम् प्रयान्ति – (they) loop, beautiful verb of the subjects, नवकणिकारम् अशोकम् and नवमल्लिकापुष्पम् नीलेषु – in the top dark black, adjective of अलकेषु।
गुरूणि वासांसि विहाय तूर्णं
तनूनि लाक्षारसरञ्जितानि।
सुगन्धिकालागुरुधूपितानि
धत्ते जनः काममदालसाङ्गः।।
Prose-order : काममदालसाङ्गः जनः गुरुणि वासांसि तूर्णम् विहाय सुगन्धिकालगुरुधूपितानि लाक्षारसरञ्जितानि तनूनि। वसांसि धत्ते। उपजातिवृत्तम्।
Translation : Penile whose body is Letha due to ecstasy of love quickly given up garments and wear the light garments that dyed with lac and fumigated with the fragr smoke of saudal wood.
Glossary: काममदालसाङ्गः – कामस्य मदः – षष्ठी तत्पुरुष समास, काममदेन अलसाणि अङ्गानि यस्य सः बहुव्रीहि having a body feeling lethargy due to exrtacy (मद) of love adjective of the noun : जनः here the subjects जनः has a sense of plural, गुरूणि वासांसि – heavy garments, वापस् – (neuter noun ending in स्) nominative accurative plural.
Here accurative because it is the object of ‘विहाय’: विहाय – giving up वि + हा (3P), संबंधक भूतकृदन्त ल्यबन्त gerund, सुगन्धिकालागुरुधूपितानि – fumigated with the smoke of sandal wood that is fragrant, adjective of the noun, वसांसि लाक्षारसरञ्जितानि – लाक्षायाः रसः लाक्षारसः – षष्ठी तत्पुरुषसमास लाक्षारसेन रञ्जितानि तृतीया तत्पुरुषसमास, dyed with, तनूनि – loose, light adjective of तासांसि धत्ते — we puts an धा (3U) लट् लकार present tense the person singular.
किं किंशुकैः शुकमुखच्छविभिर्न भिन्नं
किं कार्णेकारकुसुमैर्न हतं मनोजैः
यत्कोकिलः पुनरयं मधुरैर्वचोभिः
यूनां मनः सुवदनानिहितं निहन्ति॥
Prose-order : शुकमुखच्छविभिः किशुकैः किम भिन्नम्? मनोजैः कर्णकारकुसुमैः किम् न हतम्? यत् पुनः अयम् कोटि मधुरैः वचोभिः यूनाम् सुवदनाविहितम् मनः निहन्ति। (वसन्ततिलक)
Translation : Is not the mind of the youth interested in ladies with beautiful faces broken the kesuda flowers bright like the break of by the beautiful Karnikar flowers? Why then the Kokila(cuckoo) bird is billing it again by its sweet notes (lit words).
Glossary : शुकमुखच्छविभि – शुकस्य मुखम् शुकम् – षष्ठी तत्पुरुष समास, शुकमुखस्य छविः इव छवि: येषां तानि बहुव्रीहि whose colour छवि is like that of beak of a parrot adjective of किशुकैः, किशुकैः – kesuda flower, किम् न भिन्नम् – what is not bro or affected, मनोज्ञैः कर्णिकारकुसुमै – by the attracted -(मनोज्ञैः) – Karnikar flowers, किम् न हतम् – what is struck (lit. killed), अयम् कोकिलः – this cuckoo.
वचोभि – by wear cooing, सुवदनानिहितम् – शोभनम् वक्यासाम् ताः सुवदनाः प्राति बहुव्रीहि समास, सुवदनासु निहितम् place in the ladies having a beautiful face, adjective मनः यूनाम् – of youth’s, युवन् – (masculine noun ending अन्) genitive plural, निहन्ति – is striking (lit. killing) नि + हन (2P), लट् लकार present tense third pars singular verb of the subject ‘कोकिलः’।
Explanation: The last word in the second line is मनोज्ञै: which is the adjective of कर्णिकार in the tent it is printed as alls: which is the word. The central idea of this verse is as follows: The hearts of the youthful lovers are already affected and rendered helpless by Kesuda, karnik flowers.