Gujarat Board GSEB Solutions Class 8 Sanskrit Chapter 5 प्रभातवर्णनम् Textbook Exercise Important Questions and Answers, Notes Pdf.
Gujarat Board Textbook Solutions Class 8 Sanskrit Chapter 5 प्रभातवर्णनम्
GSEB Solutions Class 8 Sanskrit प्रभातवर्णनम् Textbook Questions and Answers
1. Pronounce the following words correctly :
નીચેના શબ્દોનું મોટેથી ઉચ્ચારણ કરો :
चन्द्रः, प्रकाशः, वृन्दम्, लतिकावृन्दम्, निद्रा, तन्द्रा, भग्ना, लग्ना, उल्लासः, हासः, जनसञ्चारः, झङ्कारः।
उत्तर:
(Under the guidance of your Sanskrit teacher pronounce the given words clearly and correctly thrice.)
(તમારા સંસ્કૃત શિક્ષકના માર્ગદર્શન હેઠળ આ શબ્દોનું સ્પષ્ટ અને શુદ્ધ ઉચ્ચારણ ત્રણ વાર કરો.)
2. Answer the following questions selecting the correct options given below them :
નીચે આપેલા વિકલ્પોમાંથી સાચો વિકલ્પ શોધી પ્રશ્નોના જવાબ આપોઃ
(1) सूर्योदयः कदा भवति ?
(क) सूर्योदयः सायंकाले भवति।
(ख) सूर्योदयः प्रभाते भवति।
(ग) सूर्योदय: मध्याह्न भवति।
उत्तर:
सूर्योदयः प्रभाते भवति।
(2) सूर्योदयस्य अनन्तरं जनाः किं कुर्वन्ति ?
(क) सूर्योदयस्य अनन्तरं जनाः कर्मणि लग्नाः भवन्ति।
(ख) सूर्योदयस्य अनन्तरं जनाः वार्तालापमग्नाः भवन्ति ।
(ग) सूर्योदयस्य अनन्तरं जनाः निद्रामग्नाः भवन्ति ।
उत्तर:
सूर्योदयात् अनन्तरं जनाः कर्मणि लग्नाः भवन्ति।
(3) प्रभातकाले वदने वदने किम् अस्ति ?
(क) वदने वदने चिन्ता अस्ति।
(ख) वदने वदने रुदनम् अस्ति।
(ग) वदने वदने हासः अस्ति।
उत्तर:
प्रभातकाले वदने वदने हासः भवति।
(4) बालकवृन्दं प्रभातकाले किं करोति ?
(क) बालकवृन्दं प्रभातकाले खेलति।
(ख) बालकवृन्दं प्रभातकाले शयनं करोति ।
(ग) बालकवृन्दं प्रभातकाले पूजां करोति ।
उत्तर:
बालकवृन्दं प्रभातकाले खेलति।
3. Follow the example and frame sentences using the words from the brackets :
કૌંસમાં આપેલા શબ્દોનો ઉપયોગ કરી વાક્ય બનાવો : (अश्वः, गजः, शशकः, महिषः)
ઉદાહરણ : Illustration : मन्दं चलति समीरः।
- शीघ्र …………………………….।
- मन्दं …………………………….।
- शीघ्र …………………………….।
- मन्दं …………………………….।
उत्तर:
- शीघ्रं – शीघ्रं धावति अश्वः। (The horse runs fast.)
- मन्दं – मन्दं चलति गजः। (The elephant walks slowly.)
- शीघ्रं – शीघ्रं गच्छति शशकः। (The rabbit moves swiftly.)
- मन्दं – मन्दं चलति महिषः। (The buffalo walks slowly.)
4. Find out the antonym of the given words from the bracket and write them:
આપેલા શબ્દોના વિરોધી શબ્દ કસમાંથી શોધીને લખો :
(अधीरः, शीघ्रम्, जागरणम्, अस्तः)
- मन्दम् …………………………….।
- उदयः …………………………….।
- सधीरः …………………………….।
- निद्रा …………………………….।
उत्तर:
- मन्दम् x शीघ्रम्
- उदयः x अस्तः
- सधीरः x अधीरः
- निद्रा x जागरणम्
5. Find out the synonyms of the words from the brackets and write them :
આપેલા શબ્દોના સમાનાર્થી શબ્દો કૌંસમાંથી શોધીને લખો :
(सुधाकरः, दिवाकरः, भ्रमरः, अनिलः, धेनवः)
- समीरः …………………………….।
- सूर्यः …………………………….।
- मधुपः …………………………….।
- चन्द्रः …………………………….।
- गावः …………………………….।
उत्तर:
- समीरः = अनिलः।
- सूर्यः = दिवाकरः।
- मधुपः = भ्रमरः।
- चन्द्रः = सुधाकरः।
- गावः = धेनवः।
6. Write the following lines of the poem in good hand writing :
નીચેની કાવ્યપંક્તિઓ સુવાચ્ય અક્ષરે ફરી લખો :
कलिकावृन्दं विकसति। ______________________________
लतिकावृन्दं विलसति। ______________________________
निद्रा तन्द्रा भग्ना। ______________________________
जनता कर्मणि लग्ना। ______________________________
सकले नव उल्लासः। ______________________________
वदने वदने हासः। ______________________________
उत्तर:
(Write the given lines in neat handwriting in your notebook.)
(ઉપરની કાવ્યપંક્તિઓ તમારી નોટબુકમાં સુંદર અક્ષરે ફરીથી લખો.).
7. Follow the example and use the words with the other words given in brackets :
ઉદાહરણમાં દર્શાવ્યા પ્રમાણે વૃન્દ્ર શબ્દનો ઉપયોગ આપેલા શબ્દોની મદદથી કરો. (सखी, मित्र, गायक, वादक, गोप, बाल)
ઉદાહરણ : Illustration : सखी – सखीवृन्द
उत्तर:
- मित्र – मित्रवृन्दम् (group of friends)
- गायक – गायकवृन्दम् (group of singers)
- वादक- वादकवृन्दम् (group of players) (of musical instrument)
- गोप – गोपवृन्दम् (group of Gopas) (cow herds)
- बाल – बालवृन्दम् (group of children)
Activity
- Find out such other poems describing ‘morning’ from the library and try to sing with rhythm them.
તમારી શાળાના પુસ્તકાલયમાંથી પ્રભાત વર્ણનનાં અન્ય કાવ્યો શોધીને લખો તથા રાગમાં ગાવાનો પ્રયત્ન કરો. - Draw the picture of a village or a city of morning and apply proper colours.
સવારના સમયનું ગામ, નગર કે શેરીનું ચિત્ર દોરી રંગ પૂરો.
- Get the information of yourself and the people around you, about morning routine and note them:
તમારી અને તમારા આજુબાજુના લોકોની સવારની દિનચર્યાની વિગત મેળવી નોંધપોથીમાં લખો.
हसामः
“मम शुनक: कुत्रापि अदृश्यतां गतः।”
“एवम् ! तर्हि वर्तमानपत्रे विज्ञापिकां प्रकाशयतु भवान्।”
“किं तेन ? मम शुनकः पठितुं न जानाति।”
Sanskrit Digest Std 8 GSEB प्रभातवर्णनम् Additional Questions and Answers
1. Answer the following questions in Sanskrit and English:
પ્રશ્ન 1.
प्रभातकाले कः अस्तं गच्छति?
उत्तर:
प्रभातकाले चन्द्रः अस्तं गच्छति।
The moon sets in the morning.
પ્રશ્ન 2.
प्रभातकाले कः उदयं गच्छति?
उत्तर: प्रभातकाले सूर्यः उदयं गच्छति।
The sun rises in the morning.
પ્રશ્ન 3.
प्रभातसमये कुत्र प्रकाशः भवति?
उत्तर:
प्रभातसमये परितः प्रकाशः भवति।
At the time of dawn there is light everywhere.
પ્રશ્ન 4.
प्रभाते समीरः कथं चलति?
उत्तर:
प्रभाते समीरः मन्दं चलति।
The breeze blows softly in the morning.
પ્રશ્ન 5.
प्रभाते मधुपः कीदृशः भवति?
उत्तर:
प्रभाते मधुपः सधीरः भवति।
The wasp gains patience in the morning
પ્રશ્ન 6.
प्रभातकाले किं विकसति किं च विलसति?
उत्तर:
प्रभातकाले कलिकावृन्दं विकसति, लतिकावृन्दं च विलसति।
The buds bloom and the creepers look nice in the morning.
પ્રશ્ન 7.
प्रभातकाले निद्रायाः तन्द्रायाः च का स्थितिः?
उत्तर:
प्रभातकाले निद्रा च तन्द्रा च भग्ना भवति।
Sleep and inertia go away in the morning.
પ્રશ્ન 8.
प्रभातसमये जनसमूहः कस्मिन् लग्नः भवति?
उत्तर:
प्रभातसमये जनसमूहः स्वे स्वे कर्मणि लग्नः भवति।
People get busy with their jobs in the morning.
પ્રશ્ન 9.
प्रभातकाले कस्मिन् नवः उल्लासः कस्मिन् च हासः दृश्यते?
उत्तर:
प्रभातकाले सकले जगति नवः उल्लासः, वदने वदने च हासः दृश्यते।
There is new enthusiasm in the whole world and laughter on every face in the morning.
પ્રશ્ન 10.
प्रभातकाले पथि पथि किं भवति?
उत्तर:
प्रभातकाले पथि पथि जनानां सञ्चारः, नूपुर-रव-झङ्कारः च भवति।
People are moving about on every road and the tinkling of anklets can be heard in the morning.
પ્રશ્ન 11.
प्रभातसमये विटपे किं भवति?
उत्तर:
प्रभातसमये विटपे विहगानां कलरवः भवति।
The chirping of birds is heard from every branch of a tree in the morning.
પ્રશ્ન 12.
प्रभातकाले गावः किमर्थं चलिता:?
उत्तर:
प्रभातकाले गावः तृणं चरितुं चलिताः।
The cows are going to graze in the morning.
પ્રશ્ન 13.
प्रभातकाले भक्तानां हस्ते हस्ते वदने वदने च किं किं भवति?
उत्तर:
प्रभातकाले भक्तानां हस्ते हस्ते पत्रं-पुष्पं, वदने वदने च स्तोत्रगानं भवति।
There is a leaf / flower in every devotee’s hand and praise of God in every devotee’s mouth in the morning.
પ્રશ્ન 14.
प्रभातसमये बालकाः केन प्रकारेण खेलन्ति?
उत्तर:
प्रभातसमये बालकाः गीतं गायं गायं खेलन्ति।
In the morning, the children are singing continuously while playing.
2. Choose the correct option for the answer of the questions given below :
પ્રશ્ન 1.
चन्द्रः कदा अस्तं गच्छति?
A. सूर्यास्तकाले
B. प्रभातकाले
C. निशाकाले
D. मध्याह्नकाले
उत्तर:
B. प्रभातकाले
પ્રશ્ન 2.
प्रभातकाले कः उदयं गच्छति?
A. पुष्पं
B. चन्द्रः
C. सूर्यः
D. ध्रुवतारकः
उत्तर:
C. सूर्यः
પ્રશ્ન 3.
प्रभातसमये प्रकाशः कुत्र भवति?
A. अधः
B. पुरतः
C. उपरि
D. परितः
उत्तर:
D. परितः
પ્રશ્ન 4.
प्रभाते समीरः कथं चलति?
A. तीव्रम्
B. मन्दम्
C. त्वरितम्
D. शीघ्रतया
उत्तर:
B. मन्दम्
પ્રશ્ન 5.
प्रभाते मधुपः कीदृशः भवति?
A. सधीर:
B. अधीर:
C. उत्सुक:
D. अलसः
उत्तर:
A. सधीर:
પ્રશ્ન 6.
प्रभातकाले किं विकसति?
A. पुष्पम्
B. लता
C. कलिकावृन्दम्
D. वाद्यवृन्दम्
उत्तर:
C. कलिकावृन्दम्
પ્રશ્ન 7.
प्रभातकाले किं विलसति?
A. तारकवृन्दम्
B. लतिकावृन्दम्
C. पुष्पवृन्दम्
D. फलवृन्दम्
उत्तर:
B. लतिकावृन्दम्
પ્રશ્ન 8.
प्रभातकाले कस्मिन् नवः उल्लासः दृश्यते?
A. समग्रे देशे
B. सकले जगति
C. वातावरणे
D. पशुपक्षिषु
उत्तर:
B. सकले जगति
પ્રશ્ન 9.
प्रभातकाले भक्तानां हस्ते हस्ते किं भवति?
A. धर्मपुस्तकम्
B. पत्रं पुष्पं च
C. पुष्पं फलं च
D. जपमाला
उत्तर:
B. पत्रं पुष्पं च
પ્રશ્ન 10.
प्रभातकाले भक्तानां मुखे मुखे किं भवति?
A. स्तोत्रगानम्
B. प्रभुनाम
C. सुवचनम्
D. अभिनन्दनवचनं
उत्तर:
A. स्तोत्रगानम्
પ્રશ્ન 11.
‘परितः’ इति शब्दस्य कः अर्थः अस्ति?
A. Wind
B. All sides
C. Light
D. Near
उत्तर:
B. All sides
પ્રશ્ન 12.
‘उदयः’ इति शब्दस्य विरुद्धार्थकः शब्दः कः अस्ति?
A. भाग्योदयः
B. विउदयः
C. अस्तः
D. पतनः
उत्तर:
C. अस्तः
પ્રશ્ન 13.
प्रभातकाले …………………………………… हासः भवति।
A. वदनम्
B. वदने
C. वदनाभ्याम्
D. वदनानि
उत्तर:
B. वदने
પ્રશ્ન 14.
अधोदत्तेभ्यः धातुरूपेभ्यः वर्तमानकाल अन्यपुरुष एकवचनस्य रूपं चित्वा लिखत।
A. विलसति
B. गच्छन्ति
C. विलसतः
D. विकसन्ति
उत्तर:
A. विलसति
પ્રશ્ન 15.
अधोदत्तेभ्यः नामरूपेभ्यः प्रथमा विभक्ति एकवचनस्य रूपं चित्वा लिखत।
A. वदने
B. समीराः
C. वदनानि
D. निद्रा
उत्तर:
D. निद्रा
પ્રશ્ન 16.
‘समीरः’ शब्दस्य समानार्थी शब्दः कः?
A. दिवाकरः
B. चन्द्रः
C. अनिलः
D. गोपः
उत्तर:
C. अनिलः
3. Fill in the blanks by selecting proper words from the brackets :
- …………………………….. सधीरः भवति। (मधुपः, चन्द्रः)
- कलिकावृन्दं …………………………….. (विलसति, विकसति)
- पथि पथि …………………………….. भवति। (जनसञ्चारः, जननादः)
- प्रभाते …………………………….. खगकुलरवः भवति। (विटपे, सरोवरे)
- प्रभाते …………………………….. गीतं गायति। (जनवृन्दं, बालकवृन्द)
- प्रभाते जनता …………………………….. लग्ना भवति। (अकर्मणि, कर्मणि)
- अश्वः …………………………….. धावति। (शीघ्रं, मन्दम्)
उत्तर:
- मधुपः सधीरः भवति।
- कलिकावृन्दं विकसति।
- पथि पथि जनसञ्चारः भवति।
- प्रभाते विटपे खगकुलरवः भवति।
- प्रभाते बालकवृन्दं गीतं गायति।
- प्रभाते जनता कर्मणि लग्ना भवति।
- अश्वः शीघ्रं धावति।
4. Put a [ ✓ ] a gainst the true statement and a [ ✗ ] against the false statement given below :
- (१) सूर्योदयः प्रभाते भवति। [ ✓ ]
- (२) प्रभाते समीरः शीघ्रं चलति। [ ✗ ]
- (३) प्रभाते जनानां निद्रा तन्द्रा भग्ना न अस्ति। [ ✗ ]
- (४) प्रातकालेः सकले नव उल्लासः अस्ति। [ ✓ ]
- (५) प्रभाते खगाः नीडे शयनं कुर्वन्ति। [ ✗ ]
- (६) प्रभाते भक्तस्य मुखे स्तोत्रम् अस्ति। [ ✓ ]
- (७) प्रभाते बालकवृन्दं गीतं गायति। [ ✓ ]
5. Translate the following sentences in Sanskrit:
- The breeze blows slowly.
- The moon sets.
- The group of creepers looks nice.
- The cows have gone for grazing.
- The group of children are playing.
उत्तर:
- समीरः मन्दं चलति।
- चन्द्रः अस्तं गच्छति।
- लतिकावृन्दं विलसति।
- गावः (तृणं) चरितुं चलिताः।
- बालकवृन्दं खेलति।
6. Translate the following verses in English :
(१) पथि पथि जनसञ्चारः
नूपुर-रव-झङ्कारः
विटपे खगकुलरवः
चरितुं चलिता गावः।।
(२) हस्ते हस्ते पत्रम्
वदने वदने स्तोत्रम्
खेलति बालकवृन्दं
गीतं गायं गायम्।।
(Note: See the English translation of verses – 3 and 4 in Navneet and write in your notebook neatly.)
प्रभातवर्णनम् Summary in English
Every morning brings a new message with it. As soon as it is morning it seems as if each element of nature shakes off its laziness and sits up with a fresh air as if new life has been breathed into it. Birds fly about. Every man/woman also discards sleep and inertia and gets involved in his/her work. Such a beautiful morning has been described in the following poem.
अन्वयः, शब्दार्थाः अनुवादश्च
1. चन्द्रः अस्तं ……………………………… सधीरः।।
अन्वयः – चन्द्रः अस्तम् गच्छति। सूर्यः उदयम् गच्छति। प्रकाशः परितः भवति। समीरः मन्दम् चलति। मधुपः सधीरः भवति।
अनुवादः – The moon sets; the sun rises; light spreads in all directions; the breeze blows slowly; the wasp gains patience.
2. कलिकावृन्दं ……………………………… वदने हासः।
अन्वयः – कलिकावृन्दम् विकसति। लतिकावृन्दम् विलसति। निद्रा तन्द्रा भग्ना, जनता कर्मणि लग्ना। सकले (सर्वत्र) नवः उल्लासः (अस्ति), वदने वदने हासः (अस्ति)।
अनुवादः – The bunch of buds blooms, the group of creepers looks nice; sleep and inertia are broken (and gone); the people have become busy with (their) jobs; there is new enthusiasm everywhere and there is laughter on every face !
3. पथि पथि ……………………………… चलिता गावः।।
अन्वयः – पथि पथि जनसञ्चारः (भवति)। नूपुर-रव-झङ्कारः (श्रूयते)। विटपे खगकुलरावः (श्रूयते), गावः चरितुम् चलिताः।
अनुवादः – People are moving about on every way. The tinkling of anklets is heard. On every branch of a tree the chirping of birds is heard. The cows have gone for grazing.
4. हस्ते हस्ते ……………………………… गायम् गायम्॥
अन्वयः – हस्ते हस्ते पत्रम् (दृश्यते)। वदने वदने स्तोत्रम् (श्रूयते)। बालकवृन्दम् गीतम् गायम् गायम खेलति।
अनुवादः – There is a leaf-flower in every (devotee’s) hand; there is praise of God in every (devotee’s) mouth; the group of children is singing continuously while playing.
प्रभातवर्णनम् Summary in Gujarati
દરેક સવાર કંઈક નવો સંદેશ લઈને આવે છે. એ વખતે પ્રકૃતિનાં તત્ત્વો આળસ મરડીને બેઠાં થાય છે અને તેમાં જીવનનો નવસંચાર થાય છે. માણસો પણ નિદ્રા અને તંદ્રાનો ત્યાગ કરીને પોતપોતાનાં કામકાજમાં લાગી જાય છે. આ કાવ્યમાં આવું જ રમણીય અને સુંદર પ્રભાતવર્ણન વાસુદેવ દ્વિવેદી શાસ્ત્રી દ્વારા કરવામાં આવ્યું છે.
1. चन्द्रः अस्तं ……………………………… सधीरः।।
अन्वयः – चन्द्रः अस्तम् गच्छति। सूर्यः उदयम् गच्छति। प्रकाशः परितः भवति। समीरः मन्दम् चलति। मधुपः सधीरः भवति।
અનુવાદઃ ચંદ્ર આથમી જાય છે; સૂર્ય ઉદય પામે છે; ચારે બાજુ પ્રકાશ ફેલાય છે; પવન હળવે હળવે થાય છે; ભમરો ધર્યવાન બને છે.
2. कलिकावृन्दं ……………………………… वदने हासः।
अन्वयः – कलिकावृन्दम् विकसति। लतिकावृन्दम् विलसति। निद्रा तन्द्रा भग्ना, जनता कर्मणि लग्ना। सकले (सर्वत्र) नवः उल्लासः (अस्ति), वदने वदने हासः (अस्ति)।
અનુવાદઃ કળીઓનો સમૂહ ખીલે છે; લતાઓનો સમૂહ શોભે છે; નીંદર અને સુસ્તી જતી રહી છે; લોકો (પોતપોતાના) કામકાજમાં લાગી ગયાં છે; સર્વત્ર નવો આનંદ છે (અને) દરેક મુખ પર હાસ્ય છે!
3. पथि पथि ……………………………… चलिता गावः।।
अन्वयः – पथि पथि जनसञ्चारः (भवति)। नूपुर-रव-झङ्कारः (श्रूयते)। विटपे खगकुलरावः (श्रूयते), गावः चरितुम् चलिताः।
અનુવાદઃ દરેક માર્ગ પર (માર્ગે માર્ગે લોકોની અવરજવર છે. ઝાંઝરના અવાજનો રણકાર સંભળાય છે. વૃક્ષની ડાળી પર પંખીઓના પરિવારનો કલરવ (અવાજ) સંભળાય છે. ગાયો ચારો ચરવા જતી રહી છે.
4. हस्ते हस्ते ……………………………… गायम् गायम्॥
अन्वयः – हस्ते हस्ते पत्रम् (दृश्यते)। वदने वदने स्तोत्रम् (श्रूयते)। बालकवृन्दम् गीतम् गायम् गायम खेलति।
અનુવાદઃ દરેક ભક્તના) હાથમાં પત્ર-પુષ્પ અને દરેક (ભક્તના) મુખમાં સ્તોત્ર છે; બાળકોનો સમૂહ ગીત ગાઈ ગાઈને રમે છે!