Gujarat Board GSEB Solutions Class 9 Sanskrit Chapter 2 कुलस्य आचारः Textbook Exercise Important Questions and Answers Notes Pdf.
Gujarat Board Textbook Solutions Class 9 Sanskrit Chapter 2 कुलस्य आचारः
GSEB Class 9 Sanskrit कुलस्य आचारः Textbook Questions and Answers
1. विकल्पेभ्यः समुचितं पदम् चित्वा लिखित
Choose the correct answer from the given alternatives:
1. तृषापीडितः शिशुः कस्य समीपं गच्छति?
(क) जनन्याः
(ख) जलस्य
(ग) नीडस्य
(घ) गगनस्य
उत्तरम्:
(घ) गगनस्य
2. ‘मेघः’ इति शब्दस्य पर्यायः कः?
(क) जलम्
(ख) वृष्टिः
(ग) जलदः
(घ) गगनम्
उत्तरम्:
(ग) जलदः
3. सर्वेः किं रक्षितव्यम्?
(क) तडागः
(ख) कुलाचार
(ग) मेघः
(घ) शिशुः
उत्तरम्:
(ख) कुलाचार
4. वृद्धः कीदृशः आसीत्?
(क) अन्धः
(ख) विकल:
(ग) मरणासन्नः
(घ) स्वस्थः
उत्तरम्:
(ग) मरणासन्नः
5. शिशुः कस्य प्रतीक्षा करोति?
(क) मेघस्य
(ख) मेघाय
(ग) मेघम्
(घ) मेघेन
उत्तरम्:
(क) मेघस्य
6. ‘पुनरपि’ इति शब्दस्य उचितं सन्धि-विच्छेदं दर्शयत्।
(क) पुन + रपि
(ख) पुनो + अपि
(ग) पुनः + अपि
(घ) पुनर् + पि
उत्तरम्:
(ग) पुनः + अपि
7. ‘वत्स! कुलस्य आचारं रक्षितु त्वया सम्यक् आचरितम्।’- एतत् वाक्यं कः वदति?
(क) जननी
(ख) वृद्धः
(ग) कृषकपुत्रः
(घ) चातकः
उत्तरम्:
(ख) वृद्धः
8. अहं तडागजलम् पातुम् …………….. । रिक्तस्थाने उचितं क्रियापदं लिखित।
(क) इच्छति
(ख) इच्छसि
(ग) इच्छामि
(घ) इच्छतु
उत्तरम्:
(ग) इच्छामि
2. संस्कृतभाषया उत्तरं लिखत –
Write answer in Sanskrit language.
1. कः तृषया पीडितः आसीत्?
उत्तरम्:
एकः चातकशिशुः तृषया पीडितः आसीत्।
2. चातकशिशुः किं पातुं न अर्हति?
उत्तरम्:
चातकशिशुः मेघजलं पातुं न अर्हति।
3. कृषकपुत्रस्य दारिद्म केन् नष्टं भविष्यति?
उत्तरम्:
कृषकपुत्रस्य दारिद्यं मार्ग प्राप्तेन धनस्यूतेन नष्टं भविष्यति।
4. कृषकपुत्रेण मार्गे किं प्राप्तम्?
उत्तरम्:
कृषकपुत्रेण मार्गे धनस्यूतः प्राप्तः।
5. शिशोः तृषा केन नष्टा?
उत्तरम्:
शिशोः तृषा मेघजलस्य पानेन नष्टा।
3. रेखांकितपदानां स्थाने कोष्ठकात् पदं प्रस्थाप्य प्रश्नवाक्यं रचयत –
Use the correct word from the brackets in place of the underlined words and make interrogative sentences.
(कः, का, कुत्र, कीदृशः, किम्, कस्यै)
1. जननी शिशुं बोधयति।
उत्तरम्:
का शिशुं बोधयति?
2. मार्गे परिश्रान्तः सः तिष्ठति?
उत्तरम्:
मार्गे कीदृशः सः तिष्ठति?
3. कृषक: वृद्धः आसीत्।
उत्तरम्:
कः वृद्धः आसीत्?
4. धनस्यूतः मार्ग प्राप्तः।
उत्तरम्:
धनस्यूतः कुत्र प्राप्तः?
5. सः तस्यै सर्वं वृत्तान्तं कथयति।
उत्तरम्:
सः कस्यै सर्वं वृत्तान्तं कथयति।
4. निर्देशानुसारं धातुरूपाणां परिचयं लिखत
Recognize the root forms as directed:
5. अधोलिखितानां प्रश्नानाम् उत्तराणि मातृभाषायाम् लिखत –
Answer the following questions in mother tongue.
1. What does Kulachara mean?
Answer:
Kulachara means conduct (आचार) followed in a family or dynasty (कुल) by tradition. Drinking only the water of the cloud was the tradition of the chataka birds. Keeping the promise at any cost was the family tradition of the dynasty of Raghu. The idea of Kulachara is inculcated deeply in the mind of the old farmer’s son.
2. What does mother ask baby chataka not to do?
Answer:
Mother asks baby chataka not to drink the water of a lake or pond to satisfy its thirst. She explains that drinking the rain water falling directly from the cloud is a family tradition. Drinking any other water means going against the noble tradition.
3. In spite of being poor, why did the farmers son even not touch the bag of wealth?
Answer:
Baby chataka happens to overhear the conversation of the farmer and his son. The son tells the old father how he found a bag of wealth on his way. He reached out his hand but instantly took it back when he remembered the father’s advice. Not taking the money belonging to other person was their family tradition. He left the bag where it was lying and followed the family tradition.
4. Why did baby chataka not drink water from the pond?
Answer:
Baby chataka was afflicted by thirst. When its mother told about their Kulachara of drinking only the water from the cloud, baby chataka left for the pond without paying heed to mother’s advice. On the way the conversation between the dying farmer and his son brought about a great change. Baby chataka was convinced that observing Kulachara was very important. So the young bird decided to wait for the rains and obstained from drinking water from the pond.
GSEB Class 9 Sanskrit कुलस्य आचारः Additional Important Questions and Answers
1. अधोदत्तानि वाक्यानि घटनाक्रमानुसारं पुनः लिखित –
Rewrite the following sentences in their proper chronological order.
(क)
1. बाल! वयं तु मेघजलम् एव पिबामः।
2. अतः तृषया पीडितः अहं तडागजलम् पातुम् गच्छामि।
3. एषः अस्माकं कुलस्य आचारः।
4. जलं पातुम् इच्छामि।
5. अम्ब! तृषा मां पीडयति।
6. अधुना आकाशे मेघान् न पश्यामि।
उत्तरम्:
1. अम्ब! तृषा मां पीडयति।
2. जलं पातुम् इच्छामि।
3. बाल! वयं तु मेघजलम् एव पिबामः।
4. एषः अस्माकं कुलस्य आचारः।
5. अधुना आकाशे मेघान् न पश्यामि।
6. अतः तृषया पीडितः अहं तडागजलम् पातुम् गच्छामि।
(ख)
1. कृषक: वृद्धः मरणासन्नः च आसीत्।
2. अतः अहम् तम् धनस्यूतम् अत्यजम्।
3. त्वम् तृषायाः सहनं कृत्वा मेघस्य प्रतीक्षा कर्तुम् अर्हसि।
4. मरणासन्नस्य वृद्धस्य तत्पुत्रस्य च कुलाचारं पालयितुं कीदृशी श्रद्धा।
5. तेन मदीयं दारिद्र्यं नष्टं भविष्यति इति विचार्य धनस्यूतग्रहणाय हस्तः प्रसारितः।
उत्तरम्:
1. त्वम् तृषायाः सहनं कृत्वा मेघस्य प्रतीक्षा कर्तुम् अर्हसि।
2. कृषक: वृद्धः मरणासन्नः च आसीत्।
3. तेन मदीयं दारिद्र्य नष्टं भविष्यति इति विचार्य धनस्यूतग्रहणाय अहं हस्तः प्रसारितः।
4. अतः अहम् तम् धनस्यूतम् अत्यजम्।
5. मरणासन्नस्य वृद्धस्य तत्पुत्रस्य च कुलाचारं पालयितुं कीदृशी श्रद्धा।
2. अधोदत्तानां वाक्यानां संस्कृतभाषायाम् अनुवाद कुरुत –
Translate the following sentences into Sanskrit language.
1. There was a baby chataka.
उत्तरम्:
एकः चातकशिशुः आसीत्।
2. Once it became thirsty.
उत्तरम्:
एकदा सः तृषापीडितः अभवत्।
3. He said to his mother, “Mother, I am thirsty.
उत्तरम्:
सः स्वमातरम् अवदत्, “अम्ब, अहं तृषापीडितः अस्मि।”
4. But we drink only the water of the cloud.
उत्तरम्:
वयं तु मेघजलम् एव पिबामः।
5. So you should not drink the water of the pond.
उत्तरम्:
अतः त्वं तडागजलम् पातुं न अर्हसि।
6. When will the cloud shower and when shall I get water of the cloud?
उत्तरम्:
कदा मेघः वर्षिष्यति कदा च अहं मेघजलं प्राप्स्यामि?
7. Child, this is not our family tradition.
उत्तरम्:
वत्स, एषः अस्माकं कुलाचारः न।
8. Bearing with the thirst, you should wait for the cloud.
उत्तरम्:
त्वम् तृषायाः सहनं कृत्वा मेघस्य प्रतीक्षा कर्तुम् अर्हसि।
9. The old farmer was about to die.
उत्तरम्:
वृद्धः कृषक: मरणासन्नः आसीत्।
10. Father, today a bag of money was found be me.
उत्तरम्:
तात, अद्य मार्गे मया धनस्यूतः प्राप्तः।
11. Taking money of others is not our family tradition.
उत्तरम्:
अन्यस्य धनस्य ग्रहणम् अस्माकं कुलाचारः न।
12. Thus thinking, he returns to his mother.
उत्तरम्:
एवं विचिन्त्य सः स्वजन्नी प्रत्यागच्छति।
3. अधोदत्तं गद्यखण्डं पठित्वा तदाधारिताना प्रश्नानाम् उत्ताराणि संस्कृतभाषायां लिखत –
Read the following paragraph and answer the questions based on it in Sanskrit.
जनन्या कथनम् अश्रुत्वा चातकशिशुः तडागजलं पातुं तडागं गन्तुं निर्गच्छति। मार्गे परिश्रान्तः स यदा एकस्य कृषकस्य गृहस्य समीपे तिष्ठति तदा तातपुत्रयोः वार्तालापं शृणोति। कृषक: वृद्धः मरणासन्नः च आसीत्। तस्य समीपे स्थितः तस्य पुत्रः तस्मै कृषकाय कथयति, “तात! अद्य मार्गे मया धनस्यूतः प्राप्तः। तस्य दर्शनात् आनन्दः जातः। तेन मदीयं दारिद्र्यं नष्टं भविष्यति इति विचार्य धनस्यूतग्रहणाय अहं हस्तं प्रासारयम्। किन्तु तदैव मया भवदीयः उपदेशः स्मृतः – ‘अन्यस्य धनस्य ग्रहणम् अस्माकं कुलाचारः न’ इति। अतः तं धनस्यूतं तत्रैव अत्यजम्।।”
1. किं कृत्वा चातकशिशुः तडागजलं पातुं तडागं गच्छति?
उत्तरम्:
जनन्याः कथनम् अश्रुत्वा चातकशिशुः तडागजलं पातुं तडागं गच्छति।
2. मार्गे परिश्रान्तः सः कुत्र तिष्ठति?
उत्तरम्:
मार्गे परिश्रान्तः सः एकस्य कृषकस्य गृहस्य समीपे तिष्ठति।
3. कृषकपुत्रः कयोः वार्तालापम् अशृणोत्?
उत्तरम्:
कृषकपुत्रः तातपुत्रयोः वार्तालापम् अशृणोत्?
4. कृषकपुत्रेण स्वजनकस्य कः उपदेशः स्मृतः?
उत्तरम्:
कृषकपुत्रेण स्वजनकस्य, एषः उपदेशः स्मृतः
‘अन्यस्य धनस्य ग्रहणम् अस्माकं कुलाचारः न इति।
4. अधोदत्तानां गद्यांशानाम् आङ्ग्लभाषायाम् अनुवाद कुरुत –
Translate the following passages into English:
Question 1.
जननी वदति, “बालः वयं तु ………………… न शक्नोषि इति।
[Textbook Page 5]
Question 2.
जननी पुनरपि चातकशिशु ………………….. कर्तुम् अर्हसि त्वम्।
[Textbook Page 5]
Question 3.
सः चिन्तयति- ‘पशवः पक्षिण श्चैव ………………….. चातकशिशोः तृषा शाम्यति।
[Textbook Page 6]
कुलस्य आचारः Introduction:
This modern fable is based on the poetic belief that चातक lives only on raindrops. The baby चातक does not want to follow the family tradition. It is too thirsty to care for the tradition. In spite of its mother’s pleading, the baby चातक proceeds to go to the pond. On the way the dialogue between the old farmer on the death bed and his young son is heard by the baby चातक and this convinces the young bird the importance of preserving tradition.
In Sanskrit literature, चातक and चकारे are the two birds that represent undivided loyalty. acht is said to feed on moon-beams. While reading such stories, students should learn to visualise the incidents in the story taking place using their own imagination. This habit will help you in making your own composition lively and colourful.
कुलस्य आचारः Prose, Translation And Glossary
एक: चातकशिशुः आसीत्। स एकदा तृषया पीडित: जनन्याः समीपं व्रजति वदति च, “अम्ब! तृषा मां पीडयति। अहं जलं पातुम् इच्छामि। सम्प्रति मेघजलं न मिलति, अत: तडागजलमेव पातुम इच्छामि।” जननी वदति, “बाल! वयं तु मेघजलम् एव पिबाम्ः, तडागजलं न पिबामः। एषः अस्माकं कुलस्य आचारः। अतः त्वं तडागजलं पातुम् न शक्नोषि” इति।
Translation : There was a young one of the Chataka. Once he being afflicted by thirst goes to mother and says, “Mother, I am thirsty (Lit-thirst troubles me). I wish to drink water. Now the water of the cloud is not available so I wish to drink the water of the lake only. “Mother says,” child, but we drink only the water of the cloud. We do not drink the water of the lake. This is the tradition of our family. So you cannot drink the water of the lake.
चातकशिशु : कथयति, “अम्ब! महती मे तृषा। अधुना आकाशे मेघान् न पश्यामि। कदा मेघः वर्षिष्यति कदा च अहं मेघजलं पातुं शक्नोमि, इति न जानामि। अतः तृषया पीडितोऽहं तडागजलं पातुं गच्छामि।”
Translation : The young one of the Chataka says, “Mother, I am very thirsty. Now I do not see the clouds in the sky. I don’t know when the cloud will shower and when I will be able to drink the water of the cloud. So being afflicted by thirst, I am going to the lake to drink water.”
जननी पुनरपि चातकशिशु बोधयति, “बाल! न अयम् अस्माकं कुलाचारः। कुलाचारः सदैव रक्षितव्यः एव। अतः त्वं तडागजलं पातुं न अर्हसि। तृषाया सहनं कृत्वा मेघस्य प्रतीक्षा कर्तुम् अर्हसि त्वम्।”
Translation : Mother again advices the young Chataka, “child, this is not our family tradition. The family tradition has to be preserved. So you had better not drink the water of the lake. You should bear with the thirst and wait for the cloud to shower”.
जनन्या कथनम् अश्रुत्वा चातकशिशुः तडागजलं पातुं तडागं गन्तुं निर्गच्छति। मार्गे परिश्रान्तः स यदा एकस्य कृषकस्य गृहस्य समीपे तिष्ठति तदा तातपुत्रयोः वार्तालापं शृणोति।।
Translation : Not paying heed to mother’s advice, the young Chataka exits to go to the lake to drink the water of the lake. On the way when being tired he stands was a farmer’s house, he hears the conversation of the father and son.
कृषक: वृद्धः मरणासन्नः च आसीत्। तस्य समीपे स्थितः तस्य पुत्रः तस्मै कृषकाय कथयति, “तात् अद्य मार्गे मया ध नस्यूतः प्राप्तः। तस्य दर्शनात् आनन्द: जातः। तेन मदीयं दारिद्र्य नष्टं भविष्यति इति विचार्य धनस्यूतग्रहणाय अहं हस्तं प्रासारयम्। किन्तु तदैव मया भवदीयः उपदेशः स्मृतः – ‘अन्यस्य धनस्य ग्रहणम् अस्माकं कुलाचारः न’ इति। अतः तं धनस्यूतं तत्रैव अत्यजम्।।”
Translation : The farmer was old and was about to die. His son who was standing near him tells the farmer. “Father, today a money bag was found by me on the way. Its sight delighted me. Thinking that my poverty will end by it, I reached out me hand. But immediately I remembered your advice. “It is not our family tradition to take the money of others. So I left the money bag there only.”
चातकशिशुः सर्वं शृणोति। सः विचारयति- ‘अहो! मरणासन्नस्य वृद्धस्य तत्पुत्रस्य च स्वकीयं कुलाचारं पालयितुं कीदृशी श्रद्धा। अहं तु कुलाचारं न पालयामि। वयं मेघजलमेव पिबामः इति अस्माकं कुलाचारः। तमहं त्यक्तुं प्रवर्ते। एतत् अनुचितमस्ति।’
Translation: The young chataka hears it all. He thinks- “Oh! How great is the faith of the old man on his death-bed and his son to maintain the family tradition! But I am not observing our family tradition. It is our family tradition that we drink only the water of the cloud. I was about to give it up. This is not proper”.
सः चिन्तयति –
पशवः पक्षिणश्चैव मानवाश्च सदाशयाः।
रक्षन्ति सवकुलाचारं रक्षामि कुलमात्मनः॥
Translation : He thinks, beasts, birds and the well-meaning human beings maintain their own family tradition. I will also take care of my family (and its tradition).
एवं विचिन्त्य सः मातरं प्रत्यागच्छति सर्वं वृत्तान्तं च कथयति। माता सन्तोषमनुभवति, शिशवे च आशीर्वादं ददाति। अल्पे एवं काले मेघवृष्टिः भवति। मेघजलं पीत्वा चातकशिशोः तृषा शाम्यति।
Translation: Thus thinking he returns to his mother and narrates the whole account to her. Mother experiences satisfaction and blesses him. In a short time only the clouds shower rain. The thirst of the young chataka bird is satisfied.
Glossary: चातकशिशुः – षष्ठी तत्पुरुष – young one of the chataka bird, तृषया – by thirot, पीडितः – afflicted, troubled, adjective of – सः (चातकशिशुः), जनन्याः समीपम् – near (its) mother, अम्ब – O mother, अम्बा (feminine noun ending in आ) vocative singular, अम्बा, अक्का and अल्ला – these three words means ‘mother’ and their vocative singular form are अम्ब, अक्क and अल्ल, तुषा माम् पीडयति – thirst troubles me, I am thirsty, सम्प्रति – not at present. This is an indeclinable, मेघजलम् – मेघस्य जलम् – षष्ठी तत्पुरुष – water of the cloud, न मिलति – is not available, तडागजलम् – तडागस्य जलम् water of the lake or pond, वयम् तु – but we, एव – only. This is an indeclinable, न शक्नोषि – you can not verb of the subject त्वम्।
महती – great, adjective of the feminine noun, तृषा, अधुना – now. This is an indeclinable, मेघान् – clouds. This is the object of the verb, पश्यामि – so is the accusative case, वर्षिष्यति – weill shower, verb of the subject, मेघः, न जानामि – I don’t know, ज्ञा – जा (9U) P. लट् लकार, present tense, first person singular.
पुनरपि – पुनः + अपि again. This is an indeclinable, बोधयति – convinces, बुध् – बोध् (1U), प्रेरक लट् लकार – causal present tense, third person singular, शिशु बोधति – बोधते (he child understands), माता शिशुम् बोधयति (Mother makes the child understand), कुलाचारः – कुलस्य आचारः – षष्ठी तत्पुरुष – family tradition, रक्षितव्य एवं – must (एव) be preserved, अस्माभिः कुलाचारः रक्षितव्यः – is in passive voice, वयम् कुलचारम् रक्षेम् – active voice, न अर्हसि – you should not, you had better not, अर्ह (1P) लट् लकार – present tense, second person singular, तृषायाः सहनम् कृत्वा – bearing with ___ the thirst, प्रतीक्षा कर्तुम् अर्हसि – you should wait (for the cloud).
जनन्याः – mother’s, कथनम् – speech, अश्रुत्वा – not listening, श्रुत्वा – श्रु – शृ (5P) त्वान्त ground, त्वान्त indeclinable, तडागजलम् – तडागस्य जलम् – षष्ठी तत्पुरुष – the water of a lake, तडागम् गन्तुम् – to go to the lake, परिश्रान्तः – very tired, कृषकस्य गृहस्य समीपे – near the villager’s house, तिष्ठति – stands, तातपुत्रयो – तातः प पुत्रः च, तयोः – इतरेतर द्वंद्व, of the son and the father, वार्तालापम् – conversation; object of the verb ‘शृणोति’.
मरणासन्नः – मरणम् आसन्नः – द्वितीया तत्पुरुष who has reached death adjective of the noun, ‘कृषक:’ तस्य समीपं स्थितः – who was (स्थितः) near him, तस्मै कृषकाय कथयति – tells the farmer, Note: When the root, 4 is used, the person to whom something is told (the personal objects) is in the dative case, compare, तम् कृषकम् वदति, तस्मै कृषकाय कथयति, धनस्यूतः — bag containing money, प्राप्तः – लब्धः got, तस्य (स्यूतस्य, धनस्य) दर्शनात् – by the sight of that, on seeing it, मदीयम् दारिद्रयम् – my poverty,
मदीयम् is an adjective formed from the pronoun, भवदीय, त्वदीय, तदीय, अस्मदीय are other examples, नष्टम् भविष्यति – will be destroyed, will end, भविष्यति – भू-भव् (1P) लृट् लकार second future tense third person singular, verb of the subject, ‘दारिद्यम्’, इति विचार्य – thus thinking, धनस्यूतग्रहणाय – for taking the bag of money.
Note: That the dative case is used to show the purpose of action, ग्रहणाय – ग्रहणार्थम् — ग्रहीतुम् – express almost the similar meaning, प्रासारयम् – I spread/put forth प्र + सृ (1P) प्रेरक लङ् लकार – causal imperfect past tense, first person singlar, verb of the causal subject, अहम्, तदैव – तदा + एव then only, immediately, भवदीय – your, भवदीय is used here to show respect otherwise त्वदीय would also have served the purpose, मया स्मृतः – was remembered by me, तत्रैव – तत्र + एव – these only, अत्यजम् – I left, त्यज् (1P) लङ लकार – imperfect past tense, first person singular.
विचारयति – चिन्तयति – he thinks, कीदृशी श्रद्धा – what faith, कीदृशी is the adjective of the feminine noun ‘श्रद्धा’ compare; कीदृशः विश्वासः (M), कीदृशम् ज्ञानम् (N), कीदृशी वृत्तिः (F), त्यक्तुम् – to give up, प्रवर्ते – I have become ready, प्र + वृत् – प्रवृष (1A) लट् लकार – present tense, first person singular, अनुचितम् – न उचितम् – नञ् तत्पुरुष – not proper
Prose order of the verse – सदाशयाः पशवः पक्षिणः च एव मानवाः च स्वकुलाचारम् रक्षन्ति। (अहम् अपि) आत्मनः कुलम् रक्षामि। (अनुष्टुभ्)
सदाशयाः – शोभनः आशयः येषाम् ते – बहुव्रीहि समास; well meaning, adjective of पशवः, पक्षिणः, मानवाः, रक्षन्ति – (they) preserve, maintain.
विचिन्त्य – having thought, वि + चिन्त् (10U) भूतकृदन्त ल्यबन्त gerund, मातरम् प्रत्यागच्छति – returns to (his) mother, सर्व वृत्तान्तम् – the whole account object of the verb, कथयति Note: सः सर्वं वृत्तान्त तस्यै (मात्रे) कथयति, सन्तोषमनुभवति – सन्तोषमनुभवति – सन्तोषम् + अनुभवति (she) experiences satisfaction, शिशवे – to the child. The root दा (1P, 3U) requires the dative case of the recipient so, शिशवे another example: राजा ब्राह्मणाय धनं यच्छति/ददाति, अल्पे एव काले – in a short time only, पीत्वा – having drunk, पा – पिब (1P), भूतकृदन्त त्वान्त gerund, तुषा शाम्यति – (his) thirst is satisfied.