Gujarat Board GSEB Solutions Class 9 Sanskrit Chapter 18 बिलस्य वाणी न कदापि मे श्रुता Textbook Exercise Important Questions and Answers Notes Pdf.
Gujarat Board Textbook Solutions Class 9 Sanskrit Chapter 18 बिलस्य वाणी न कदापि मे श्रुता
GSEB Class 9 Sanskrit बिलस्य वाणी न कदापि मे श्रुता Textbook Questions and Answers
1. अधोलिखितेभ्यः विकल्पेभ्यः समुचितम् उत्तरं चिनुत –
Choose the suitable answers of the following alternatives.
1. कीदृशः सिंहः वने इतः ततः परिभ्रमणम् अकरोत्?
(क) हषातः
(ख) क्षुधातः
(ग) भयार्तः
(घ) निगूढः
उत्तरम्:
(ख) क्षुधातः
2. शृगालस्य नाम किम् आसीत्?
(क) खरनखरः
(ख) मदोन्मत्तः
(ग) दीर्घपुच्छः
(घ) दधिपुच्छः
उत्तरम्:
(घ) दधिपुच्छः
3. शृगालस्य गुहायां कः प्रविष्टः?
(क) शृगालः
(ख) सिंहः
(ग) गजः
(घ) शशक:
उत्तरम्:
(ख) सिंहः
एकवाक्येन संस्कृतभाषया उत्तरं लिखत –
Answer in one sentence in sanskrit.
1. सूर्यास्तसमये सिंहः किम् अपश्यत्?
उत्तरम्:
सूर्यास्तसमये सिंहः एका महतीं गुहाम् अपश्यत्।
2. शृगालः कस्य पदपद्धतिम् अपश्यत्?
उत्तरम्:
शृगालः सिंहस्य पदपद्धतिम् अपश्यत्।
3. शृगालस्य वचनं श्रुत्वा सिंहः किम् अकरोत्?
उत्तरम्:
शृगालस्य वचनं श्रुत्वा सिंहः सहसा शृगालम् आहयत्।
4. ‘बिलस्य वाणी न कदापि मे श्रुता।’ – इति वाक्य कः वदति?
उत्तरम्:
‘बिलस्य वाणी न कदापि में श्रुता।’ – इति वाक्यं शृगालः वदति।
3. घटना-क्रमानुसारं वाक्यानि लिखत –
Write the sentences according to event order.
1. शृगालः अपि ततः दूरं पालयमानः इमम् अपठत्।
उत्तरम्:
क्षुधातः सिंह: किञ्चिदपि आहारं न अलभत।
2. क्षुधात: सिंहः कञ्चिदपि आहार न अलभत।
उत्तरम्:
अतः अत्रैव निगूढो भूत्वा तिष्ठामि।
3. इत्थं विचार्य सिंहः सहसा शृगालस्य आह्वानम् अकरोत्।
उत्तरम्:
भो बिल! भो बिल! किं न स्मरसि?
4. भो बिल! भो बिल! किं न स्मरसि?
उत्तरम्:
यदि त्वं मां न आयसि तर्हि अह द्वितीय बिलं गमिष्यामि।
5. अतः अत्रैव निगूढो भूत्वा तिष्ठामि।
उत्तरम्:
इत्थं विचार्य सिंहः सहसा शृगालस्य आहानम् अकरोत्।
6. यदि त्वं मां न आह्वयसि तहिं अहं द्वितीयं बिलं गमिष्यामि।
उत्तरम्:
शृगालः अपि ततः दूरं पलायमानः इमम् अपठत्।
4. कृदन्तप्रकारं लिखत –
Write कृदन्त types.
1. दृष्ट्वा – सम्बन्धक भूतकृदन्तम् (त्वान्तम् अव्ययम् वा)
2. भूत्वा – सम्बन्धक भूतकृदन्तम् (त्वान्तम् अव्ययम् वा)
3. विचिन्त्य – सम्बन्धक भूतकृदन्तम् (ल्यबन्तम् अव्ययम् वा)
4. कर्तुम् – हेत्वर्थक कृदन्तम् (तुमन्तम् अव्ययम् वा)
5. प्रविश्य – सम्बन्धकं भूतकृदन्तम् (ल्यबन्तम् अव्ययम् वा)
5. स्मप्रयोगेण क्रियापदानि परिवर्तयत अव्ययम् वा) –
Change root verb by using स्म।
1. अचिन्तयत् – चिन्तयति स्म
2. अगच्छत् – गच्छति स्म
3. अपठत् – पठति स्म
4. अवसत् – वसति स्म
6. समासप्रकारं लिखत –
Write the types of compound.
1. सूर्यास्तः – (सूर्यस्त अस्तः) षष्ठी तत्पुरुष समासः
2. पदपद्धतिः – (पदाना पद्धतिः) – षष्ठी तत्पुरुष समासः
3. भयभीताः – (भयेन भीताः) – तृतीया तत्पुरुष समासः
4. गर्जनप्रतिध्वनिः – (गर्जनस्य प्रतिध्वनि:) षष्ठी तत्पुरुष समासः
7. मातृभाषया उत्तराणि लिखत –
Answer the following questions in mother tounge.
1. What did the lion think looking at the cave in the evening?
Answer:
Looking at the cave in the evening when the sun was about to set, the lion thought, “Indeed, some animal is bound to come in this cave at night”
2. What did the Jackal, the owner of cave think seeing the foot-prints near his cave?
Answer:
The jackal, the owner of the cave saw the foot-prints of the lion going into the cave and thought, “Oh, I am ruined. I guess that there is a lion in the cave. What should I do?
3. Staying away from the cave, what condition did the jackal remind the cave of?
Answer:
Staying away from the cave, the Jackal said in a loud voice, O cave, do you not remember that I made an agreement with you that whenever I come back, you will welcome me.”
4. What is the moral of the story?
Answer:
The story teaches us that we should guess the calamity that is likely to come and also do something to protect ourselves or to over come it.
5. What did the Jackal say while going?
Answer:
While going away the Jackal said, “He who takes action before a thing comes to pass. Shines (lives happily); he who doe not provide for what is going to happen, comes to grief. I have become old living in this forest and never have I heard the words of a cave.”
8. मातृभाषायाम् अनुवादं लिखत –
Translate into your mother tounge.
1. अतः अत्रैव निगूढो भूत्वा तिष्ठामि।
उत्तरम्:
Therefore I stay here only hiding myself.
2. नूनम् अस्मिन् बिले सिंहः इति तर्कयामि।
उत्तरम्:
Iguess that there is a lion in this cave.
3. यदि त्वं मां न आह्वयसि तर्हि अहं द्वितीयं बिलं यास्यामि।
उत्तरम्:
If you do not call (out to) me. I shall go to the other cave.
4. एवं सः बिले प्रविश्य मे भोज्यं भविष्यति।
उत्तरम्:
Thus entering the cave, he well become my prey.
5. अनेन अन्ये अपि पशवः भयभीताः अभवन्।
उत्तरम्:
As a result of this, even the other beasts became afraid.
6. बिल्सय वाणी न कदापि मे श्रुता।
उत्तरम्:
Never have I heard the speech of a cave.
9. अव्ययपदानाम् अर्थं लिखत –
Write meaning of given imperishable words in english.
1. यदा – when
2. तथा – similarly
3. कुत्र – where
4. इतः – from here
5. सर्वदा – always
GSEB Class 9 Sanskrit बिलस्य वाणी न कदापि मे श्रुता Additional Important Questions and Answers
1. अधोदत्तानां प्रश्नानाम् उत्तराणि संस्कृतभाषायाम् लिखत –
Write answer of the given questions into sanskrit.
1. खरनखरः कः आसीत्?
(क) शृगालः
(ख) शशक:
(ग) सिंहः
(घ) शार्दूल:
उत्तरम्:
(ग) सिंहः
2. ‘दधिपुच्छ:’ कः आसीत्?
(क) सिंहः
(ख) शशकः
(ग) शृगालः
(घ) शार्दूल:
उत्तरम्:
(ग) शृगालः
3. सूर्यास्तसमये खरनखरः किम् अपश्यत्?
(क) एक शृगालम्
(ख) एक व्याघ्रम्
(ग) एक शशकम्
(घ) एकां महतीं गुहाम्
उत्तरम्:
(घ) एकां महतीं गुहाम्
4. गुहायाः स्वामी कः आसीत्?
(क) खरनखरः
(ख) दधिपुच्छः
(ग) व्याघ्रः
(घ) सिंहः
उत्तरम्:
(ख) दधिपुच्छः
5. दूरस्थः शृगालः किं कर्तुमारब्धः?
(क) रोदितुमारब्धः
(ख) आक्रन्दितुमारब्धः
(ग) आह्वातुमारब्धः
(घ) रवं कर्तुमारब्धः
उत्तरम्:
(घ) रवं कर्तुमारब्धः
6. सिंहस्य गर्जनस्य प्रतिध्वनिना सा गुहा कम् उच्चैः आह्वयत्?
(क) अन्य सिंहम्
(ख) शृगालम्
(ग) व्याघ्रम्
(घ) हिंस्रा पशुम्
उत्तरम्:
(ख) शृगालम्
2. अधोदत्तानां शब्दानां समानार्थकान् शब्दान् (पर्यायशब्दान्) लिखत –
Write synonyms of the given words.
1. ‘सिंहः’ इति शब्दस्य पर्यायशब्दः कः?
(क) मृगेन्द्र
(ख) शार्दूल:
(ग) उत्तमः
(घ) हिंस्रपशुः
उत्तरम्:
(क) मृगेन्द्र
2. ‘क्षुधार्तः’ इति शब्दस्य पर्यायशब्दः कः?
(क) हषातः
(ख) क्षुधित:
(ग) क्षुधातुरः
(घ) तृषातरुरः
उत्तरम्:
(ग) क्षुधातुरः
3. ‘सूर्यः’ इति शब्दस्य पर्यायशब्द: क:?
(क) आदित्यः
(ख) स्वयंप्रकाशः
(ग) महाज्योतिः
(घ) अरुणः
उत्तरम्:
(क) आदित्यः
4. ‘नूनम्’ इति शब्दस्य पर्यायशब्दः कः?
(क) नुपुरम्
(ख) नूतनम्
(ग) खलु
(घ) खलः
उत्तरम्:
(ग) खलु
5. ‘गुहा’ इति शब्दस्य पर्यायशब्द: क:?
(क) कन्दः
(ख) कन्दरा
(ग) गूढा
(घ) गुप्तम्
उत्तरम्:
(ख) कन्दरा
3. उधोदत्तानां शब्दानां विरुद्धार्थकान् शब्दान् लिखत –
Choose antonyms of the given words.
1. ‘सूर्यास्त:’ इति शब्दस्य विरुद्धार्थकः शब्दः कः?
(क) सूर्यास्तमनम्
(ख) सूर्योदयः
(ग) सूर्यारम्भः
(घ) सूर्यान्तः
उत्तरम्:
(ख) सूर्योदयः
2. ‘रात्रो’ इति शब्दस्य विरुद्धार्थकः शब्दः कः?
(क) निशायाम्
(ख) रज्न्याम्
(ग) दिवा
(घ) दीपके
उत्तरम्:
(ग) दिवा
3. ‘निगूढः’ इति शब्दस्य विरुद्धार्थकः शब्दः कः?
(क) अगुप्तः
(ख) आच्छादितः
(ग) प्रच्छन्नः
(घ) छद्म
उत्तरम्:
(ग) प्रच्छन्नः
4. ‘प्रविष्टम्’ इति शब्दस्य विरुद्धार्थकः शब्दः कः?
(क) निर्गतम्
(ख) आगतम्
(ग) संगतम्
(घ) अनांगतम्
उत्तरम्:
(क) निर्गतम्
5. ‘जरा’ इति शब्दस्य विरुद्धार्थकः शब्दः कः?
(क) वार्धक्यम्
(ख) स्थाविरम्
(ग) शैशवम्
(घ) बहु
उत्तरम्:
(ग) शैशवम्
4. सन्धि विच्छेदं कुरुत –
Dissolve sandhis.
1. ‘किञ्चिदपि’ एतस्य सन्धिविच्छेदः कः?
(क) किञ्चि + दपि
(ख) किञ्चित् + अपि
(ग) किंचि + तपि
(घ) किं + चित् + आपि
उत्तरम्:
(ख) किञ्चित् + अपि
2. ‘विनष्टोऽस्मि’ एतस्य सन्धिविच्छेदः कः?
(क) विनष्ट + स्मि
(ख) विनष्ट + अस्मि
(ग) विनष्टः + अस्मि
(घ) विनष्टो + स्मि
उत्तरम्:
(ग) विनष्टः + अस्मि
3. ‘एतच्छुत्वा’ एतस्य सन्धिविच्छेदः कः?
(क) एत + छुत्वा
(ख) एतत् + श्रुत्वा
(ग) एत + श्रुत्वा
(घ) एतम् + छुत्वा
उत्तरम्:
(ख) एतत् + श्रुत्वा
बिलस्य वाणी न कदापि मे श्रुता Introduction:
This story taken from पञ्चतन्त्र has only two characters. The lion is strong but dull of wit. The Jackal is obviously weaker but alert and intelligent. The lion is fooled by the trick employed by the shrewd jackal. The verse at the end of the story tells to be prepared for the unexpected problems.
The author of पञ्चतन्त्रा,Vishnu Sharma chose the fable as his medium because he understood that humans can accept their own foibles if they are presented entertainingly. The book is a collection of stories told by the author to the three not-so-bright sons of a king. Practical wisdom is the main theme. Students had better read at least the translation of this world famous Sanskrit book.
बिलस्य वाणी न कदापि मे श्रुता Prose, Translation and Glossary
संस्कृतम्- कस्मिंश्चित् वने खरनखरः नाम सिंहः प्रतिवसति स्म। सः कदाचित् इतस्ततः परिभ्रमन् क्षुधातः न किञ्चिदपि आहारं अलभत। ततः सूर्यास्तसमये एका महतीं गुहां दृष्ट्वा सः अचिन्तयत्- “नूनम् एतस्यां गुहायां रात्रौ कोऽपि जीवः आगच्छति। अतः अत्रैव निगूढो भूत्वा तिष्ठामि” इति।
Translation : In a certain forest there lived a lion named kharankhara. Once while wandering here and there being afflicted by hunger he did not get anything to eat. Then seeing a cave at the time of sunset, he thought, “Indeed some living being comes in this cave at night. So I stay here only hidden.”
संस्कृतम् – एतस्मिन् अन्तरे गुहायाः स्वामी दधिपुच्छ: नाम शृगालः समागच्छत्। स च यावत् पश्यति तावत् सिंहपदपद्धतिः गुहायां प्रविष्टा, न च बहिरागता अपश्यत्। शृगालः अचिन्तय्- “अहो विनष्टोऽस्मि। नूनम् अस्मिन् बिले सिंह अस्तीति तर्कयामि। तत् किं करवाणि?” एवं विचिन्त्य दूरस्थः रवं कर्तुमारब्धः – “भो बिल! भो बिल! किम् न स्मरसि यन्मया त्वया सह समयः कृतोऽस्ति यत् यदाह बाहातः प्रत्यागमिष्यामि तदा त्वं माम् आकारयिष्यति? यदि त्वं मान आहयसि तर्हि अहं द्वि तीय बिलं यास्यामि इति।”
Translation : In the meanwhile the owner of the cave, a Jackal named Dadhipuchcha came. And as long us he saw, the line of the foot-prints of a lion entered the cave and he did not see it coming out. The Jackal thought, “Alas! I am ruined. Indeed I guess there is a lion in this cave. So what should I do?” Thus thinking, standing far (from the cave) he started making a sound (crying), “O cave, O cave, do you not remember that an agreement has been made with you that when I return after going out you will call out to me? If you do not call out to me, I shall go to another cave.”
संस्कृतम्- अथ एतच्छुत्वा सिंहः अचिन्तयत्- ‘नूनमेषा गुहा स्वामिनः सदा समाानं करोति। परन्तु मद्भयात् न किञ्चित् वदति। तदहम् अस्य आह्वानं करोमि। एवं सः बिले प्रविश्य मे भोज्यं भविष्यति।’ इत्थं विचार्य सिंहः सहसा शृगालस्य आहानमकरोत्। सिंहास्य उच्चगर्जनसय प्रतिध्वनिना सा गुहा उच्चैः शृगालम् आयत्। अनेन अन्येऽपि पशवः भयभीताः अभवन्। शृगालोऽपि ततः दूरं पलायमान: इममपठत्
Translation : Now hearing this the lion thought, “Indeed this cave must be calling out to the owner. But being afraid of me, it is not talking. So I will call out to this. In this way, entering the cave he well be my prey. This thinking the lion suddenly called out to the Jackal. The cave called out loudly to the Jackal with the echo of the loud roaring sound of the lion. The other animals also got scared. Then the Jackal also said this running away.”
अनागतं यः कुरूते स शोभते
स शोच्यते यो न करोत्यनागतम्।
वतेऽत्र संस्थस्य समागता जरा
बिलस्य वाणी न कदापि में श्रुता।
Translation : He who takes action before a thing comes to pass, shines (lives happily). He who does not provide for what is going to happen, comes to grief. Old age came over me while living here; still I never heard the words of a cave.
Glossary : कस्मिंश्चित् वने – in a certain forest, कस्मिंश्चित् (कस्मिन् चित्) किम् + चित् (indefinite pronoun, neuter locative singular, adjective of the neuter noun) ‘वने’ खरनखरः नाम सिंह – a lion named, खरनखर: The proper name खरनखरः is significant. It means खरा: नखराः यस्य सः – बहव्रीहि समास – who has sharp nails, प्रतिवसति स्म – प्रत्यवसत् – lived, present tense verb followed by ‘स्म’ expresses the past tense e.g, गोपाल: संस्कृतम् पठति स्म means गोपाल: संस्कृतम् अपठत्। कदाचित् one, this is an indeclinable.
इतस्ततः – इतः + ततः here and there, this is an indeclinable, परिभ्रमन् – wandering परि + भ्रम् (1P) present active participle (कर्तरिवर्तमानकृदन्त), masculine nominative singular, adjective of the subject, ‘सः’ क्षुधातः – क्षुधया आर्तः – तृतीया तत्पुरुष aflicted by hunger, किञ्चिदपि – किञ्चित् + अपि, any आहारम, न अलभत – did not get food, सूर्यास्तसमये – at the time